H κατάργηση του Θανάτου

Το σκότος µέσα στο οποίο τα Χριστούγεννα λάµπουν είναι πάνω από όλο το σκοτάδι του θανάτου. Η απειλή του θανάτου, που επισκιάζει όλη την πορεία της ζωής µας, είναι το σκοτεινό υπόβαθρο της ανθρώπινης αναµονής της Έλευσης. Ο θάνατος δεν είναι απλώς το ψαλίδι που κόβει το νήµα της ζωής µας, έτσι όπως ένα άγνωστο αρχαίο σύµβολο υποδείκνυε. Είναι µάλλον ένα από αυτά τα νήµατα που υφαίνονται διαµορφώνοντας το σχέδιο της ύπαρξης µας, από την αρχή µέχρι το τέλος της. Το γεγονός ότι θα πεθάνουµε είναι µια δύναµη που διαµορφώνει όλη µας την ύπαρξη, νου και σώµατος κάθε στιγµή. το πρόσωπο κάθε ανθρώπου αντανακλά το ίχνος της παρουσίας του θανάτου στη ζωή του, του φόβου του για τον θάνατο, του θάρρους του απέναντι στο θάνατο, και της παραίτησής του στον θάνατο. Αυτή η τροµακτική παρουσία του θανάτου, υποβάλλει τον άνθρωπο στη δουλεία όλη του τη ζωή, σύµφωνα µε το κειµενό µας. Για όσο διάστηµα υπόκειµαι στο φόβο, δεν είµαι ελεύθερος· και δεν είµαι ελεύθερος να ενεργήσω όπως απαιτεί η κατάσταση, αλλά είµαι δέσµιος να ενεργήσω σύµφωνα µε τις εικόνες και τις φαντασιώσεις που παράγονται από τον φόβο µου. Γιατί ο φόβος, πάνω απ’ όλα, είναι φόβος για το άγνωστο· και το σκοτάδι του αγνώστου είναι γεµάτο από τις εικόνες που δηµιουργεί ο φόβος. Αυτό είναι αλήθεια, ακόµη και όσον αφορά γεγονότα του πεδίου της καθηµερινής ζωή: το άγνωστο πρόσωπο τροµοκρατεί το βρέφος· η άγνωστη βουλή του γονέα ή του δασκάλου δηµιουργεί φόβο στο παιδί· και όλα τα άγνωστα παρελκόµενα οποιασδήποτε κατάστασης ή καινούργιου εγχειρήµατος, παράγουν φόβο, που είναι το αίσθηµα του να µην νοιώθεις ικανός να χειριστείς την κατάσταση. Όλα αυτά είναι αλήθεια στον απόλυτο βαθµό όσον αφορά τον θάνατο —το απόλυτα άγνωστο· το σκοτάδι στο οποίο δεν υπάρχει καθόλου φως και στο οποίο ακόµη και η φαντασία αφανίζεται· το σκοτάδι στο οποίο όλη η δράση και ο έλεγχος παύουνε, και στο οποίο οτιδήποτε είµασταν τελειώνει· η πλέον απαραίτητη και συγχρόνως ανέφικτη ιδέα· το πραγµατικό και υπέρτατο αντικείµενο φόβου από το οποίο όλοι οι άλλοι φόβοι αντλούν την δύναµη τους, ο φόβος ο οποίος κατακυρίευσε ακόµη και τον Χριστό στη Γεθσηµανή.

 

Αλλά πρέπει να ρωτήσουµε ποιός είναι ο λόγος γι’ αυτό τον φόβο. Δεν είµαστε «πεπερασµένοι», περιορισµένοι και ανήµποροι να φανταστούµε ή να ευχηθούµε για µια ατελεύτητη διαιώνιση της προσωρινότητάς µας; Αυτό δεν θα ήταν πιό τροµερό απ’ τον ίδιο τον θάνατο; Δεν υπάρχει µέσα µας ένα αίσθηµα πληρότητας, ικανοποίησης και ανιαρότητας όσον αφορά στη ζωή, όπως είναι φανερό στα λόγια της Π. Διαθήκης για τους Πατριάρχες; Δεν είναι ο νόµος «γη είσαι και στη γη θα επιστρέψεις», φυσικός νόµος; Τότε γιατί χρησιµοποιείται ως κατάρα στην ιστορία του Παραδείσου; Πρέπει να υπάρχει κάτι πιό βαθιά µυστηριώδες στο θάνατο από τη φυσική θλίψη που συνοδεύει την συνειδητοποίηση της παροδικότητάς µας. Ο Παύλος το δείχνει αυτό όταν αποκαλεί τον θάνατο «µισθό της αµαρτίας» και την αµαρτία «το κέντρο του θανάτου». Και το εδάφιο µας µιλάει επίσης για «εκείνον που έχει το κράτος του θανάτου, τουτέστιν τον Διάβολο» —την οργανωµένη δύναµη της αµαρτίας και του κακού. Ο θάνατος, µολονότι φυσιολογικός για κάθε πεπερασµένο ον, ταυτόχρονα δείχνει να αντιτίθεται στη φύση. Αλλά µόνο ο άνθρωπος είναι εκείνο το ον που µπορεί να αντιµετωπίσει τον θάνατο συνειδητά· αυτό συνίσταται στο µεγαλείο και την αξιοπρέπειά του. Αυτό είναι που τον ικανώνει να αναζητά το νόηµα της ζωής του, ένα ερώτηµα που τον ανυψώνει πάνω από τη ζωή του, και του δίνει το αίσθηµα της αιωνιότητάς του. Η γνώση του ανθρώπου ότι πρέπει να πεθάνει είναι επίσης η γνώση του ότι είναι υπεράνω θανάτου. Είναι το πεπρωµένο του ανθρώπου να είναι θνητός και αθάνατος ταυτόχρονα. Και τώρα γνωρίζουµε ποιό είναι το «κέντρο του θανάτου» και γιατί ο Διάβολος έχει «τη δύναµη του θανατου»: έχουµε χάσει την αθανασία µας. Δεν είναι το γεγονός ότι είµαστε θνητοί αυτό που δηµιουργεί τον απόλυτο φόβο του θανάτου, αλλά µάλλον το ότι χάσαµε την αιωνιότητα πέρα από τη φυσική και αναπόφευκτη θνητότητά µας· ότι τη χάσαµε λόγω αµαρτωλού διαχωρισµού από τον Αιώνιο· κι ότι είµαστε ένοχοι γι’ αυτό τον διαχωρισµό.

 

Το να είµαστε υποδουλωµένοι στον φόβο του θανάτου κατά τη διάρκεια της ζωής µας, σηµαίνει να είµαστε υποδουλωµένοι στον φόβο του θανάτου ο οποίος είναι φύση και ενοχή ταυτόχρονα. Στον φόβο του θανάτου, δεν είναι απόλυτα η γνώση της περατότητάς µας αυτό που διατηρείται, αλλά και η γνώση της αιωνιότητάς µας, η γνώση ότι είµαστε προορισµένοι για αιωνιότητα, και το ότι την χάσαµε.

 

Είµαστε δούλοι του φόβου, όχι επειδή πρέπει να πεθάνουµε, αλλά επειδή µας αξίζει να πεθάνουµε!

Συνεπώς, η σωτηρία δεν είναι µαγική διαδικασία µε την οποία χάνουµε την θνητοτητά µας. Είναι µάλλον µια κρίση που διακηρρύτει ότι δεν µας αξίζει να πεθάνουµε, επειδή είµαστε δικαιολογηµένοι —µια κρίση που δεν βασίζεται σε τίποτα που έχουµε κάνει, ειδάλλως σίγουρα δεν θα είχαµε εµπιστοσύνη σε αυτήν. Αλλά βασίζεται σε κάτι που η ίδια η Αιωνιότητα έχει κάνει, κάτι που µπορούµε να ακούσουµε και να δούµε στην πραγµατικότητα ενός θνητού ανθρώπου που, µέσω του θανάτου του, κυρίευσε αυτόν που έχει «τη δύναµη του θανατου».

 

Αν τα Χριστούγγενα έχουν κάποιο νόηµα, αυτό είναι το νόηµα. Ρώτα τον εαυτό σου, καθώς ακούς τις προφητείες της «Ελεύσεως» και τις ιστορίες των Χριστουγέννων, εάν η στάση σου ένατι του θανάτου έχει αλλάξει· εάν εξακολουθείς να είσαι υποδουλωµένος στον φόβο του θανάτου· κι αν µπορείς να αντέξεις την εικόνα του δικού σου θανάτου. Μην εξαπατάς τον εαυτό σου σε σχέση µε τη σοβαρότητα του θανάτου —όχι του θανάτου γενικά, όχι του θανάτου κάποιου άλλου, αλλά του δικού σου θανάτου— µε όµορφα επιχειρήµατα περί αθανασίας της ψυχής. Το Χριστιανικό µήνυµα είναι πιό ρεαλιστικό από εκείνα τα επιχειρήµατα. Γνωρίζει ότι εµείς, όντας εµείς, πρέπει να πεθάνουµε· δεν είναι µόνο ένα µέρος µας που πεθαίνει. Και µέσα στη Χριστιανοσύνη υπάρχει µόνο ένα «επιχείρηµα» εναντίον του θανάτου: η συγχώρεση των αµαρτιών, και η νίκη απέναντι σε Αυτόν που έχει «το κράτος του θανάτου». Μιλάει για τον ερχοµό του Αιώνιου σε εµάς, γενόµενος προσωρινός, ώστε να αποκαταστήσει την δική µας αιωνιότητα. Ολόκληρος ο άνθρωπος είναι θνητός και αθάνατος ταυτοχρόνως· ολόκληρος ο άνθρωπος καταδικάζεται και σώζεται ταυτοχρόνως, επειδή ο Αιώνιος έγινε κοινωνός σαρκός και αίµατος και του φόβου του θανάτου. Αυτό είναι το µήνυµα των Χριστουγέννων.

+ Γεώργιος Παπαθανασίου

Αρχιεπίσκοπος Ευρώπης

Γιὰ τὴν παραμονὴ τῆς Πρωτοχρονιᾶς

 

Γιὰ μία ἀκόμη φορὰ ἕνας νέος χρόνος πλησιάζει.Είναι το μαρτυρικό 2016,χωρίς ελπίδα και προοπτική,αυτά που αφαίρεσαν οι "ισμοί " του αριστερού δήθεν τόξου

 

Ὅταν εἴμαστε νέοι ὑποδεχόμαστε τὸν καινούριο χρόνο μὲ ἀνοιχτὲς καρδιές, νομίζοντας πὼς ὅλα θὰ μᾶς εἶναι δυνατὰ κατὰ τὴ διάρκειά του. Τὸν βλέπουμε ν' ἁπλώνεται μπροστὰ μας σὰν μία ἀτέλειωτη πεδιάδα καλυμμένη μὲ παρθένο χιόνι, ποὺ οὔτε μιὰ πατημασιὰ δὲν ἔχει ἀκόμη σημαδέψει τὴ λευκότητά της, τὰ πάντα εἶναι δυνατά, τὰ πάντα εἶναι ἁγνὰ καὶ φωτεινά. Στὴν προχωρημένη ἡλικία περιμένουμε τὸ νέο χρόνο μὲ ἕνα εἶδος ἐσωτερικῆς ὑπομονῆς, μὲ τὴν αἴσθηση πὼς θὰ εἶναι μιὰ ἁπλὴ ἐπανάληψη τοῦ παρελθόντος ἴσως νὰ μᾶς συμβοῦν ἄφθονα καινούρια περιστατικά, θὰ εἶναι ὅμως γνωστά, γήινα περιστατικὰ μὲ τὰ ὁποῖα γνωρίζουμε πῶς νὰ ζήσουμε. Καὶ στὶς δύο περιπτώσεις εἴμαστε λανθασμένοι.

 

Ἡ νέα χρονιὰ πράγματι ἁπλώνεται μπροστὰ μας σὰν ἕνα ἀπάτητο ἀκόμη μονοπάτι, μιὰ πλατειὰ παρθένα πεδιάδα ποὺ θὰ πρέπει ν' ἀνθίσει μ' ἕνα πλοῦτο καλῶν ἀνθρώπινων πράξεων. Ὅποια κι ἂν εἶναι ἡ ἡλικία μας ἕνα μονοπάτι ἁπλώνεται μπροστά μας καὶ ἀπὸ μᾶς ἐξαρτᾶται ἂν θὰ τὸ κάνουμε «ὁδὸν Κυρίου» ἢ ὄχι. Ἀπὸ μᾶς ἐξαρτᾶται τὸ ἂν γιὰ τοὺς γύρω μας καὶ γιὰ τοὺς ἑαυτούς μας καὶ γιὰ τὶς ἑπόμενες γενιὲς θὰ φτιάξουμε δρόμο γιὰ τὸν Οὐρανὸ ἢ τὴν Κόλαση - τὴν αἰώνια Κόλαση, ἢ ἁπλῶς τὴ σκληρὴ ἀνθρώπινη κόλαση τῆς γῆς. Ταυτόχρονα, αὐτὸ ποὺ ἁπλώνεται μπροστὰ μας εἶναι, ὅπως τὸ βλέπει ἡ γεροντικὴ ἡλικία, τὸ συνηθισμένο καὶ τὸ οἰκεῖο, μόνο ποὺ δὲν ἔχει συμβεῖ ποτὲ πρὶν σ' ἐμᾶς. Ἡ ζωὴ ἴσως νὰ μὴ φέρνει τὸ διαφορετικό, μπορεῖ ὅμως ἐμεῖς νὰ εἴμαστε διαφορετικοί, τὰ ἴδια περιστατικὰ μπορεῖ νὰ ξανασυμβοῦν καὶ νὰ εἶναι τελείως καινούρια, διότι ἐμεῖς θὰ ἔχουμε ἀλλάξει.

 

Μποροῦμε νὰ μποῦμε στὴ χρονιὰ αὐτὴ δημιουργικά, μόνο ὅμως μὲ τὴν προϋπόθεση ὅτι θὰ μποῦμε μὲ τὴν ἐλπίδα, μὲ τὴ βεβαιότητα ὅτι ὁ Κύριος βρίσκεται στὴ χρονιὰ αὐτή, ὅτι Ἐκεῖνος εἶναι ὁ Κύριος καὶ θὰ μᾶς ὁδηγήσει στὸ σωστὸ μέρος, μὲ τὴν πίστη ὅτι τίποτα δὲ θὰ συμβεῖ χωρὶς τὴ θέληση ἤ τὴ συγκατάθεση τοῦ Θεοῦ. Ἂν ἡ στάση μας εἶναι τέτοια θὰ δοῦμε πὼς τίποτα δὲν εἶναι τυχαῖο (αὐτὸς ποὺ πιστεύει στὴν τύχη δὲν πιστεύει στὸ Θεό), πὼς δὲν ὑπάρχουν ἄσκοπες συναντήσεις καὶ πὼς τὸ κάθε πρόσωπο μᾶς ἔχει σταλεῖ ἀπὸ τὸν Κύριο. Ἂν μποῦμε στὴ χρονιὰ αὐτὴ γνωρίζοντας ὅτι τὸ κάθε τι -φωτεινὸ καὶ σκοτεινό, καλὸ καὶ τρομακτικὸ - εἶναι ἕνα δῶρο ἀπὸ τὸ Θεὸ ποὺ μᾶς ἔρχεται ὥστε μέσα ἀπὸ μᾶς ἡ πίστη, ἡ ἐλπίδα, ἡ ἀγάπη, ἡ χαρὰ καὶ ἡ δύναμη τοῦ Κυρίου νὰ ἔλθουν στὸν κόσμο, ἂν ἔχουμε σταθερὴ πίστη πὼς τὸ κάθε πρόσωπο ποὺ ἔρχεται στὸ δρόμο μας μᾶς ἔχει σταλεῖ γιὰ νὰ τοῦ προσφέρουμε τὸ λόγο ἢ τὴν πράξη τοῦ Κυρίου ἢ γιὰ νὰ τὰ δεχτοῦμε ἀπὸ ἐκεῖνο, τότε ἡ ζωὴ θὰ εἶναι πλούσια καὶ θὰ ἔχει νόημα -διαφορετικὰ θὰ παραμείνει ἕνα παιγνίδι τῆς τύχης, μιὰ ἀτέλειωτη ἁλυσίδα τυχαίων περιστατικῶν.

 

Ἂς μποῦμε στὸν καινούριο χρόνο μ' αὐτὴ τὴν πίστη καὶ τὴν ἐλπίδα καὶ μὲ τέτοια πνευματικὴ φλόγα, ἂς δεχτοῦμε ὁ ἕνας τὸν ἄλλο καὶ ὁποιονδήποτε ὁ Θεὸς μᾶς στείλει, μὲ τὸν τρόπο ποὺ ὁ Κύριος δέχεται ἐμᾶς στὴν πορεία μας κι ἂς δεχτοῦμε ὅ,τι καὶ ἂν μᾶς συμβεῖ σὰν ἀπὸ τὸ χέρι τοῦ Θεοῦ, καὶ σ' ὅλες τὶς περιστάσεις ἂς συμπεριφερόμαστε σὰν Χριστιανοί· τότε ὅλα θὰ πᾶνε καλά.

 

Ὁ παλιὸς χρόνος ἔχει φύγει καὶ πολλοὶ περιμένουν τώρα τὸν ἐρχομὸ τοῦ νέου χρόνου στὴ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Γιὰ κείνους ἔχει τελειώσει ὁ ἀγώνας, ἐνῶ ἐμεῖς ζοῦμε ἀκόμα πάνω στὴ γῆ. Ἂς θυμηθοῦμε ὅσους ἔζησαν ἀνάμεσά μας, ἐκείνους ποὺ γνωρίζαμε κι ἀγαπούσαμε κι ἐκείνους ποὺ ἀπὸ ἀπροσεξία οὔτε κἄν παρατηρήσαμε. Ἂς θυμηθοῦμε τοὺς ἀμέτρητους ἀνθρώπους ποὺ πέθαναν φέτος δυστυχισμένοι ἀπὸ ἀρρώστιες, σὲ δυστυχήματα, σὲ πολέμους. Ἂς θυμηθοῦμε τοὺς πάντες χωρὶς ν' ἀφήσουμε κανέναν ἔξω κι ἂς μποῦμε στὴν καινούρια χρονιὰ μὲ καρδιὰ ἀνοιχτὴ γιὰ τοὺς πάντες. Ἂς ψάλουμε «αἰωνία ἡ μνήμη» γιὰ ὅλους τοὺς κεκοιμημένους πρὶν χωριστοῦμε καὶ ἂς διατηρήσουμε αὐτὴ τὴν αἰωνία μνήμη στὶς καρδιές μας μὲ ἀγάπη καὶ εὐγνωμοσύνη γιὰ τὸ Θεὸ ποὺ ἔδωσε νὰ συναντήσουμε ἀνθρώπους τοὺς ὁποίους μπορέσαμε ν' ἀγαπήσουμε καὶ νὰ σεβαστοῦμε, ἀνθρώπους τῶν ὀποίων τὸ παράδειγμα μπόρεσε νὰ μᾶς ἐμπνεύσει.

 

Εἴθε ὁ Θεὸς νὰ εὐλογήσει τὸ Νέο Ἔτος. Σᾶς εὔχομαι ἕναν εὐτυχισμένο καινούριο χρόνο, νὰ ζήσετε, ν' ἀγαπᾶτε τὸ Θεό, ν' ἀγαπᾶτε καὶ νὰ ἐξυπηρετεῖτε τοὺς ἀνθρώπους.

Ομόφυλα ζευγάρια για κατανάλωση

Μανώλης Γ. Βαρδής

 

Οι συχνές επαναλήψεις ενός αιτήματος δεν σημαίνει ότι αυτό έχει γίνει μία γενικότερη κοινωνική απαίτηση. Αυτό μπορούμε να πούμε ότι ισχύει και για τα αιτήματα των ομοφυλόφιλων σχετικά με το σύμφωνο συμβίωσης, εκτός βέβαια εάν δεχθούμε ότι ο δημόσιος χώρος είναι ένα πάζλ διαφόρων, πολύχρωμων απαιτήσεων.

Παρόλα αυτά. Το τελευταίο τεύχος του γερμανικού περιοδικού Der Spiegel (52/2015) φιλοξενεί ένα αφιέρωμα στον ρόλο των πατεράδων σε μία σύγχρονη οικογένεια [1]. Ξεκινά κανείς να το διαβάζει έχοντας υπόψη του τις αυξημένες υποχρεώσεις του σύγχρονου πατέρα αναφορικά με τις ανάγκες της μοντέρνας οικογένειας. Πραγματικά, στο πρώτο μέρος παρέχονται κάποια ενδιαφέροντα στοιχεία για τους άνδρες που αναλαμβάνουν και τον ρόλο της μητέρας όταν αυτή απουσιάζει ή εργάζεται, για να καταλήξουμε τελικά σε πορίσματα ψυχολόγων που διατείνονται, υπό το φως της επιστημονικής έρευνας, ότι ο πατέρας και η μητέρα είναι κυρίως «κοινωνικοί ρόλοι», τους οποίους μπορούν να αναλάβουν κάλλιστα και άτομα του ιδίου φύλου. Καθώς δεν είναι ζήτημα βιολογίας, οι ρόλοι αυτοί απηχούν «κοινωνικές κατηγορίες» που μπορούν να ποικίλουν από πολιτισμό σε πολιτισμό και από κουλτούρα σε κουλτούρα.

Η συζήτηση για τον διαφορετικό ρόλο του πατέρα καταλήγει σε συζήτηση για τη δυνατότητα των ομόφυλων ζευγαριών να αναθρέψουν παιδιά, «παίζοντας» ο ένας τον ρόλο της μητέρας και ο άλλος τον ρόλο του πατέρα. Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ότι αυτή η ιστορία δεν αφορά μόνο τον ελληνικό «εκσυγχρονισμό», αλλά έχει να κάνει με βαθύτερες, παγκόσμιες τάσεις της σύγχρονης οικογένειας.

Εδώ και πολλά χρόνια τόσο ο Κρίστοφερ Λας [2] όσο και ο Νιλ Πόστμαν [3] έχουν ιχνηλατήσει τη διαδρομή υποβάθμισης της οικογένειας και της δυναμικής της σε ένα περιβάλλον υπέρμετρης πληροφορίας και κοινωνικοοικονομικών αλλαγών. Το «φίλτρο» ανατροφής των παιδιών, ο θεσμός της οικογένειας έχει «κλονισθεί» σε τέτοιο επίπεδο που ανήμποροι και «μπερδεμένοι» γονείς ανατρέχουν σε ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς, συμβούλους και δασκάλους. Η επιστήμη της ψυχολογίας (όπως και της στατιστικής ανάλυσης) εισβάλλει στον ιδιωτικό χώρο της οικογένειας και αποφαίνεται περί παντός. 

Η σχετικοποίηση του πατέρα είναι μία μακρά διαδικασία που έχει περάσει πολλά στάδια, ξεκινώντας από την ολοένα και πιο διευρυμένη διοικητική ή δικαστική παρέμβαση του κράτους κατά τον 19^ο αιώνα και φθάνοντας μέχρι την «ιατρικοποίηση» της καθημερινότητας της αστικής οικογένειας του 20^ου αιώνα. Με άλλα λόγια, η επιστημονική κάλυψη των ψυχολόγων της εποχής μας είναι ένα αμάλγαμα στατιστικών ερευνών, κοινωνιολογίας, συγκριτικής ανθρωπολογίας με κάποια εσάνς ψυχανάλυσης. Είμαστε στον πυρήνα της μεταμοντέρνας ιδεολογίας, για την οποία η «πατρότητα» είναι καταμερισμένη, θρυμματισμένη, πολλαπλή, κι επομένως, ανταλλάξιμη [4]

Και όμως, η πραγματική και σε βάθος επιστήμη είναι πάντα διαφορετική από την μιντιακή εικόνα της. Όταν για την λακανιανή ψυχανάλυση «ο πραγματικός πατέρας για το παιδί είναι ο άνδρας μιας γυναίκας. Αρχικά δεν πρόκειται για την κάθετη σχέση ενός άνδρα με ένα παιδί. Το παιδί έχει έναν πραγματικό πατέρα κατά το μέτρο που αυτός ο άνδρας είναι εκείνος που κατέστησε μια γυναίκα, αυτήν εδώ, αυτήν που την ονομάζω μαμά, την αιτία του πόθου του και το αντικείμενο της απόλαυσής του. Αυτό είναι αναμφίβολα το σκάνδαλο που αποκαλύπτει η ψυχανάλυση: η μόνη πραγματική εγγύηση της πατρικής λειτουργίας είναι ένας άνδρας, που έχει στραφεί προς μια γυναίκα (συνήθως τη μητέρα, αλλά όχι πάντοτε), εκείνη που είναι η αιτία του πόθου του» [5], καταλαβαίνουμε ότι η αλήθεια δεν βρίσκεται στα happenings και στις «ξαναζεσταμένες» εκκεντρικότητες των 70’s.

 

[1] Der Spiegel, «Lasst die Väter ran!», 52/2017, 107-112

[2] Κρίστοφερ Λας, Λιμάνι σ’ έναν άκαρδο κόσμο. Η οικογένεια υπό πολιορκίαν, μετ. Βασίλης Τομανάς, Νησίδες 2007

[3] Νιλ Πόστμαν, Η πυξίδα του Μέλλοντος. Πώς το παρελθόν μπορεί να βελτιώσει το μέλλον μας, εκδόσεις Καστανιώτη, 2002, 153εξ.

[4] Philippe Julien, Για την Πατρότητα, μετ. Παν. Βαρδής, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1993, 62.

[5] Αυτόθι, 76.

Τους λείπει η αξιοπρέπεια ,...

Αυτές τις ΄Αγιες Ημέρες,εμείς  στέλνουμε μέσω του διαδυκτίου πλέον ευχές .Βέβαια αντίστοιχα λαμβάνουμε ανάλογες και είμαστε ευτυχισμένοι αν μπορώ να το πώ αυτό.Οι ευχές μας δεν απευθύνονται μόνο σε αυτούς που αγαπούμε ,αλλά και σε αυτούς που μας απεχθάνονται και μας μισούν άσχετα αν διακηρύσουν την ενωτική και οικουμενική τους δεινότητα.
Μέσα στον χώρο της αποστροφής είναι και μερικά μέλη της ΙΣΚΙΕ,πρώτος και καλλίτερος ο Σεβ/τος Ι.Σπιτέρης με ακόλουθό του τον Σεβ/το Παπαμανώλη και βέβαια και τον λαλίστατο Σεβ/το Ν.Πρίντεζη .Για τους άλλους δεν ασχολούμε γιατί είναι Επίσκοπο κατ'όνομα τελικά.
Οι υπόλοιποι διαφέρουν Δόξα τω Θεώ ,και ελπίζουμε πώς με τη νέα χρονιά να γίνει αποδεκτή από τον Πάπα ,η παραίτηση του Σπιτέρη ,οπότε θα απαλαχτούμε από την ποιμαντική του παρουσία επιτέλους.
Ελπίζουμε δε ,ο νέος Επίσκοπος να είναι συναιτός και ανθρώπινος μακρυά από τα ψυχολογικά πάθη ενάντιά μας του προηγουμένου
Πάντως μείνει δεν μείνει οφείλουμε να του ευχηθούμε Καλή Χρονιά,
π.Λουκάς

Αυτό αρκεί !

Από τα παιδάκια που τους λείπει το φαγητό,και το παιχνίδι ,και τους γονείς τους που αναζητούν τη λύτρωση ,μετά από το καταστροφικό έργο των προδοτών πολιτικών και της αιματηρής οικουμενικής συνομωταξίας τους,λάβαμε αυτή την εικόνα.
Ελπίζουμε με την νέα χονιά να δούμε λιγότερο πόνο και ελάχιστους μακελάρηδες της εναπομείνασας ζωής μας.
Μόνο ο Θεός μπορεί να δεί το βάσανό μας
Καλή Χρονιά και κουράγιο Πατριώτες
Χ.Γεώργιος Παπαθανασίου
Αρχιεπίσκοπος

Χριστούγεννα ?

 

Καταλαβαίνουμε τι θα πει έρωτας, αυτό δεν σημαίνει ότι γνωρίζουμε τον έρωτα. H κατανόηση συνάγεται από εξηγήσεις, ακούσματα, πολλά διαβάσματα και θεάματα. Tη γνώση τη γεννάει η εμπειρία. Γνωρίζουμε τον έρωτα μόνο με την εμπειρία μετοχής στον «τρόπο» του έρωτα.

 

H λέξη «τρόπος» σημαίνει ένα «πώς», όχι ένα «τι». Tο «τι» το γνωρίζουμε με την αισθητή πιστοποίηση ή με μόνη την κατανόησή του. Tο «πώς» το γνωρίζουμε μόνο μετέχοντας στην πραγμάτωσή του. Oχι με τον νου μόνο, αλλά με την εμπειρία της πραγμάτωσης.

 

Διαβάζω τους κανόνες της κολύμβησης, της ποδηλασίας. Tους κατανοώ, τους αποστηθίζω, τους κατέχω. Aυτό δεν σημαίνει ότι γνωρίζω κολύμβηση και ποδηλασία. Θα έχω τη γνώση, μόνο αν αποκτήσω εμπειρία του «τρόπου» να κολυμπώ και να ποδηλατώ. Eίναι κοινή η πιστοποίηση: ότι για τη γνώση του «τρόπου», τη γνώση του «πώς», δεν αρκούν οι λειτουργίες του νου, χρειάζεται η εμπειρία μετοχής στο συγκεκριμένο ενέργημα. Γεννιέται η γνώση από το γεγονός και τη δυναμική της μετοχής.

 

Mιλάμε για τη «δυναμική» της εμπειρικής γνώσης, επειδή είναι μεν μια ολοκληρωμένη γνώση, αλλά ποτέ οριστικά και τελεσίδικα συντελεσμένη. Kατακτάται, χωρίς ποτέ να εξαντλείται η κατάκτηση, να περατούται τελειωτικά. H εμπειρία του «τρόπου» είναι γνώση ολόκληρη και πάντοτε ανολοκλήρωτη, τέλεια και συνεχώς τελειούμενη. Ποια μάνα μπορεί να νιώσει ότι εξάντλησε και ολοκλήρωσε τον «τρόπο» της μητρικής αγάπης, ποιος ερωτευμένος να πιστέψει ότι δεν υπάρχουν άλλα περιθώρια καινούργιων εκπλήξεων στον ολόκληρο έρωτά του;

 

Kαταλαβαίνουμε τι σημαίνει η λέξη «έρωτας», καθόλου βέβαιο ότι γνωρίζουμε τον έρωτα. Oύτε οι συναισθηματικές συναρπαγές ούτε η αισθησιακή μέθη εγγυώνται γνώση του έρωτα. Θεωρητικές αναλύσεις, συμβουλές, διδαχές, μαρτυρίες της εμπειρίας άλλων, μπορούν ίσως να μάς υποψιάσουν για τη διαφορά του έρωτα από τις ευφραντικές ψευδαισθήσεις της ηδυπάθειας. Tόσο μόνο. Δεν αρκούν για να γνωρίσουμε τον έρωτα, η μετοχή στον «τρόπο», η εμπειρία του «πώς», δεν υπαγορεύεται, δεν διδάσκεται. Xαρίζεται ή κερδίζεται.

 

Mόνο να οριοθετηθεί μπορεί, ίσως, η εμπειρική μετοχή στον «τρόπο» – να υποδηλωθεί, να σημανθεί με όρους – όρια λεκτικά, προκειμένου να αποτραπεί στρεβλή κατανόηση. Λέμε: ο έρωτας είναι αυθυπέρβαση, αυτοπροσφορά, ελευθερία από το εγώ, από τις αναγκαιότητες του ατομοκεντρισμού. Eρωτας σημαίνει να μοιράζεσαι τη ζωή σου, το θέλημά σου, τις προτιμήσεις σου, τους στόχους της ύπαρξής σου, μέσα από την πρακτική της καθημερινότητας. Oχι επειδή «πρέπει» ή βολεύει ή υπαγορεύεται από την ανάγκη, αλλά μόνο γιατί σου δίνει χαρά να χαρίζεσαι στον άλλον, ο άλλος είναι η χαρά της ζωής σου.

 

Tα Xριστούγεννα σημαίνουν επίσης «τρόπο»: Aδύνατο να γνωρίσει κανείς τα σημαινόμενα της λέξης μόνο με διδαχές, κηρύγματα, επίσημα διαγγέλματα, συναισθηματικές ωραιολογίες. Δυσκολότατη η πρόσβαση στον «τρόπο», δηλαδή στο γεγονός, σήμερα που λέμε «εκκλησία» και καταλαβαίνουμε ένα «τι» ιδεολογίας, που λέμε «έρωτας» και καταλαβαίνουμε ένα «τι» σεξουαλικότητας.

 

Eχουν πάντως διασωθεί ώς τις μέρες μας τα γλωσσικά συμαίνοντα που οριοθετούν τον «τρόπο», τον διακρίνουν από το αντι-κείμενο (και αυτονομημένο από την εμπειρία) εννόημα: Mιλάμε ακόμα για «ενανθρώπηση» του Θεού. Oχι για φαινομενική, φαντασιώδη ή αποκρυφιστική μαγγανεία, αλλά για πέρασμα από έναν «τρόπο» ύπαρξης σε άλλον.

 

«Θεός» είναι η λέξη για να σημάνουμε το «τι» της αιτίας (αιτιώδους αρχής) των υπαρκτών, του υπάρχειν. Tο μυαλό μας είναι φτιαγμένο να κατανοεί την πραγματικότητα με τους όρους της αιτίας και του σκοπού, της αρχής και του τέλους, του όλου και τους μέρους – είναι η ικανότητα των «συνθετικών κρίσεων», που την όριζε ο Kαντ προϋποθετική κάθε κατανόησης. Συλλαμβάνουμε με τη διάνοια το «τι», όχι το «πώς» της Θεότητας: Eίναι η αιτία του υπάρχειν, επομένως και αυτοαιτία. Mε τη λογική της γλώσσας μας (αυτήν έχουμε που συγκροτεί τη σκέψη και την κρίση μας) «αυτοαιτία» πρέπει να σημαίνει την απόλυτη (απολελυμένη από κάθε αναγκαιότητα και προκαθορισμό) υπαρκτική ελευθερία. Oι άνθρωποι, όπως και κάθε άλλο υπαρκτό, έχουμε δεδομένη, αναγκαστική την ύπαρξη – δεν επιλέξαμε, είμαστε υποχρεωμένοι να υπάρχουμε. O Θεός δεν έχει προϋπάρχουσα αιτία της ύπαρξής του: υπάρχει, επειδή ελεύθερα θέλει να υπάρχει.

 

Aυτοί οι συλλογισμοί αφορούν στην κατανόηση της έννοιας «Θεός», στο «τι» του Θεού – δεν συνιστούν «γνώση» του Θεού. Γνώση θα μπορούσε να συστήσει μόνο η μετοχή στον «τρόπο» της αυτοαιτίας, μία λογικά αποκλειόμενη μετοχή ασύμβατη με τον «τρόπο» του αιτιατού. Tα Xριστούγεννα τα θέσπισε ως Γιορτή η χαρά όσων εμπιστεύθηκαν την ιστορική εμπειρία και μαρτυρία για τη «γνώση» του Θεού κάποιων ποιμένων – καταγραμμένη μετά και διακηρυγμένη από απλοϊκούς ψαράδες: Oτι σε εντελώς συγκεκριμένες χρονολογικές συντεταγμένες, σε σταύλο της πολίχνης Bηθλεέμ, γεννήθηκε βρέφος με καταργημένες τις αναγκαιότητες που διέπουν τα αιτιατά όντα, τα κτίσματα. Aυτή η γέννα πραγμάτωσε τον «τρόπο» του Aκτίστου με τις υπαρκτικές δυνατότητες του κτιστού, έκανε προσιτή στο αιτιατό τη μετοχή στην υπαρκτική ελευθερία της Aυτοαιτίας. H λέξη για να πούμε στη γλώσσα μας (την περιορισμένη στα όρια του αιτιατού κόσμου μας) αυτή την πραγμάτωση, είναι ο έρωτας: η ερωτική αυθυπέρβαση και αυτοπροσφορά. O «μανικός έρωτας» είναι ο «τρόπος» της ελευθερίας του Θεού από τη θεότητά του, ο «τρόπος» της σάρκωσης, της ενανθρώπησης του Θεού. O ίδιος «τρόπος» προσφέρεται για να πραγματώσει και ο άνθρωπος την υπαρκτική ελευθερία από την κτιστότητά του. Oχι με ατομικές προσπάθειες, ατομικές αξιομισθίες. Mόνο με το ναι, την ερωτική του συγκατάθεση στον έρωτα του Θεού για κάθε ανθρώπινο πρόσωπο.

 

H αγάπη ως «τρόπος» που υποστασιάζει (κάνει υπόσταση, συγκεκριμένη ύπαρξη) το είναι, μας επιτρέπει να σημαίνουμε την Aυτοαιτία ως γεγονός υπαρκτικής αλληλοπεριχώρησης τριών υποστάσεων – η ύπαρξη κάθε υπόστασης. Eίναι γεγονός αναφοράς, σχέσης, αυτοπροσφοράς: η αγάπη τη συνιστά, την πραγματώνει ως ύπαρξη. Tη δυνατότητα που ιδρύεται για τον άνθρωπο στη φάτνη της Bηθλεέμ, τη σημαίνουμε ως «εκκλησία»: γεγονός αλληλοπεριχώρησης της «σωτηρίας»: του δώρου να υπάρχεις επειδή σε αγαπούν και η αγάπη του σώματος, της «κεφαλής» και των «μελών» του, με το «ναι» της δικής σου ελευθερίας, σε εγκεντρίζει στον «τρόπο» του Aκτίστου: Nα υπάρχεις, επειδή ελεύθερα θέλεις να υπάρχεις, και να θέλεις να υπάρχεις επειδή αγαπάς.

 

Tα Xριστούγεννα σημαίνουν είσοδο στον «τρόπο» του έρωτα.

Christmas as the Intimation of the Beatitudes

As I have been working on a presentation on the Beatitudes to be given sometime early next year, Christmas has been in the background of my thought. The Beatitudes mark the frontier between history and eschatology.  They accent the biblical vision of peripateia or “reversal.”  We see a newborn child laid in the feeding stall of beasts and then described as the reason for “good tidings of great joy.”  The Beatitudes are Jesus’ description and promise of that reversal between what seems to be and what really is and will be, thus between what seems to be good in our blunted vision of reality and what is good now already and will be eternally.  As Pope John Paul II once expressed it:  “Indeed, each of the Beatitudes promises, from a particular viewpoint, that very ‘good’ which opens man up to eternal life, and indeed is eternal life.” (Veritatis Splendor #16). If we reflect on the mystery of Christmas as expressing the Christian life in all its paradoxical practicality, we will be led to understand the message of the Beatitudes

Henri de Lubac once wrote: “Paradox is the reverse of what, properly perceived, would be synthesis… Paradox is the search or wait for synthesis.”  The Greek word paradoxos can evoke the notion of something strange, wonderful or remarkable (ex. gr. Lk 5:26).  One dictionary gives the following definitions: “A statement contrary to common belief.  A statement that seems contradictory, unbelievable, or absurd but that may actually be true in fact.  Something inconsistent with common experience or having contradictory qualities.”^[1]  To call Christmas paradoxical is to say that it is strange and wonderful, almost unbelievable or absurd, even contradictory,  but actually true.  It is an invitation to rise to a plane of life and understanding where we can experience the synthesis between limit and non-limit.  The angel expressed it beautifully:

"Do not be afraid; for behold, I proclaim to you good news of great joy that will be for all the people. ¹¹For today in the city of David a savior has been born for you who is Messiah and Lord. ¹²And this will be a sign for you: you will find an infant wrapped in swaddling clothes and lying in a manger." (Luke 2:10-12).

The paradox of Christmas was brought home to me some thirty or forty years ago on a Christmas Eve.  I was preparing to celebrate Midnight Mass in Bethlehem for some of the local Catholics.  The city was, of course, crowded with as many as could fit in the Basilica: Midnight Mass in Bethlehem is an international event.  At a few minutes before midnight, there was an explosion.  Immediately, armed soldiers appeared and began to  scour the city.  The tension was electric.  Soon, it was discovered that a young man, attempting  secretely to put together a bomb, has detonated it and was killed.  He himself had become a paradox:  his  search for peace and freedom became a violent attempt to inflict harm and had led him to a mistaken “search for synthesis.”  Let us pray this Christmas that all people understand that the world is changed by love: that the paradox of love, not violence, is the way to peace, and that this is costly:

“Blessed are the courageous peace makers, they will resemble their Father.”

X.Georges A.Papathanasiou

Archeveque 

Ο Ερχομός του Θείου Βρέφους ,να σας Ευλογεί

Σήμερα παραμονή της θείας Γέννησης,βλέπω τους συνανθρώπους μας με το λιγοστό βαλάντιό τους ,ότι απόμεινε ,από την λαίλαπα των σατανάδων,εντός και εκτός της χώρας,να προσπαθούν να τα φέρουν βόλτα ,με λίγο φαγητό ,λίγα γλυκά ,και χωρίς κανένα δωράκι για τα εγγόνια.
Αυτή η κατάσταση δεν αγγίζει τις καρδιές των πολιτικών -σατανάδων που ευθύνονται για το μεγάλο κακό.
' Ομως ,η Θεία  ΄Ελευση του Χριστού,θερμαίνει αυτό το παγωμένο τοπίο.Ακόμη και ο Καλός Θεός λυπήθηκε το λαό μας ,και σήμερα λαμπερή η μέρα του ερχομού Του.
Ο Επουράνιος Πατέρας θα μας δώσει την λύτρωση.Είναι πολλά τα χρόνια της καταστροφής μας.
΄Ομως μαζί με την βοήθεια και την Ευλόγία Του θα αντέξουμε και θα τους νικήσουμε με την αγάπη ,με την πίστη μας και με την συμπόνοια.
Δεν μπορούν να μας νικήσουν
Καλά και Ευλογημένα Χριστούγεννα

Ο Επίσκοπός σας
+Γεώργιος Παπαθανασίου

Τα Χριστούγεννα στον ελληνικό παραδοσιακό πολιτισμό

Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη*

Το 378 για πρώτη φορά γιορτάστηκαν στην Κωνσταντινούπολη ως αυτοτελής γιορτή

 

Το Δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων αντικατέστησε πιθανότατα αρχαιοελληνικές ή ρωμαϊκές γιορτές, όπως τα Σατουρνάλια, τα Κρόνια κ.ά., συνδεδεμένες με τις χειμερινές τροπές του ήλιου (το χειμερινό ηλιοστάσιο στις 22 Δεκεμβρίου). 

 

Περιλαμβάνει τις ημέρες από την παραμονή των Χριστουγέννων (24 Δεκεμβρίου) έως την παραμονή των Θεοφανείων (5 Ιανουαρίου). Έτσι, είναι φυσικό, οι χριστιανικές γιορτές, όπως είναι η Γέννηση του Χριστού, η εορτή του Αγίου Βασιλείου, η Περιτομή και η Βάπτιση να έχουν συνδεθεί με ειδωλολατρικές συνήθειες που αποσκοπούσαν στον εξευμενισμό των δαιμονικών όντων και στην ευετηρία (καλοχρονιά).

 

Κύριο χαρακτηριστικό των ημερών αυτών είναι οι αγερμοί (κάλαντα) από μικρούς και μεγάλους, οι μεταμφιέσεις, οι προληπτικές ενέργειες για το καλό της χρονιάς κ.ά.

 

Τα χοιροσφάγια

Μια χαρακτηριστική εκδήλωση των Χριστουγέννων είναι τα χοιροσφάγια, με θυσιαστικό χαρακτήρα, απήχηση αρχαίων εξιλαστήριων και καθαρτήριων θυσιών που συνοδεύονται από μαγικές και δεισιδαιμονικές πράξεις, όπως τα μαντέματα. Οι Ρωμαίοι στην εορτή των Βρουμαλίων στο τέλος του έτους θυσίαζαν χοίρους στον Κρόνο και τη Δήμητρα. Ο χοίρος είναι πιθανότατα μία ενσάρκωση του βλαστικού και γονιμικού δαίμονα, είτε επειδή καταστρέφει τη βλάστηση είτε και εξαιτίας της πολυτοκίας του.

 

Στον παραδοσιακό πολιτισμό η λατρεία είναι ενσωματωμένη στην αγροτική οικονομία. Η εκτροφή του χοίρου εξασφαλίζει στην οικογένεια κρέας και λίπος για ολόκληρη τη χρονιά. Δεν ήταν δύσκολο να διατηρούν από ένα χοίρο σε κάθε σπίτι καθώς ασχολούνταν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία και είχαν να τον ταϊσουν σιτηρά, τυρόγαλο, βελανίδια και αποφάγια αντί να τα πετάνε.

 

Για τη σφαγή ακολουθούνταν ιδιαίτερη εθιμοτυπία καθώς γινόταν με ειδικό μαυρομάνικο μαχαίρι και θύτης ήταν ο αρχηγός της οικογένειας. Από το αίμα του ζώου έγραφαν ένα σταυρό στο μέτωπο των μικρών παιδιών για τον πονοκέφαλο.

 

Κάρφωναν το ρύγχος του χοίρου στον τοίχο ή πάνω από την πόρτα για να διώχνει τους καλικαντζάρους. Από τη σπλήνα και το συκώτι του μάντευαν το μέλλον της οικογένειας.

 

Έπειτα μαζεύονταν στα σπίτια και δοκίμαζαν τους χοιρινούς μεζέδες και παρασκεύαζαν τα λουκάνικα, τα απάκια και τα σύγλινα. Ιδιαίτερα φιλανθρωπικό χαρακτήρα αλληλεγγύης προς τον συνάνθρωπο είχε η συνήθεια να στέλνουν «τα σκουτελικά για ψυχικό» δηλαδή καλάθια με δώρα, κυρίως φαγώσιμα.

 

Τα Χριστούγεννα και τα έθιμά τους

Η γιορτή των γενεθλίων του Χριστού θεσπίστηκε στις 25 Δεκεμβρίου από τους Χριστιανούς και ο εορτασμός της επεκτάθηκε σταδιακά σε όλο το ρωμαϊκό κράτος, ανατολικό και δυτικό. Στόχος τους ήταν να παραμερίσουν τον περσικό θεό Μίθρα, θεό του ήλιου και του φωτός. Η μέρα των γενεθλίων του «το Γενέθλιον του αήττητου Ήλιου» γιορταζόταν στις 25 του Δεκέμβρη. Η γιορτή αυτή συνδυαζόταν με τα Σατουρνάλια, παλιά αγροτική γιορτή που έγινε μία από τις σπουδαιότερες γιορτές των Ρωμαίων και γιορταζόταν από τις 17 έως τις 23 Δεκεμβρίου.

 

Ο σύνδεσμος του Χριστού με τον ήλιο φανερώνεται και στην υμνογραφία των Χριστουγέννων: «Ανέτειλας, Χριστέ, εκ Παρθένου, νοητέ Ήλιε της Δικαιοσύνης». Η γέννηση του Χριστού γιορταζόταν αρχικά στις 6 Ιανουαρίου, μαζί με τη βάπτιση. Το 378 για πρώτη φορά γιορτάστηκαν στην Κωνσταντινούπολη τα Χριστούγεννα ως αυτοτελής γιορτή.

 

Προάγγελος των Χριστουγέννων είναι οι ομάδες των παιδιών που τραγουδούν τα κάλαντα. αρχίζοντας με την εξιστόρηση της γέννησης του Χριστού, συνεχίζουν με παινέματα για το σπίτι και τους σπιτικούς και τελειώνουν ζητώντας πλούσιο φιλοδώρημα.

 

Στο Ζαγόρι της Ηπείρου για παράδειγμα, ξημερώνοντας Χριστούγεννα, κάνουν τα «σπάργανα», τηγανίτες με πολλά καρύδια επάνω που συνηθίζουν να προσφέρουν σε όσους επισκέπτονται λεχώνα. Το Δωδεκαημέρου που μεσολαβεί ανάμεσα στη γέννηση και τη βάπτιση του Χριστού είναι μια ιδιαίτερη χρονική περίοδος. Αν για τα μικρά αβάπτιστα παιδιά και τις λεχώνες παίρνονται ιδιαίτερες προφυλάξεις για να τα προστατεύσουν καθώς είναι ευάλωτα στις επιβουλές και συνάμα επικίνδυνα, ο χρόνος που μεσολαβεί ως τη βάπτιση του Χριστού είναι χρόνος αταξίας που αφορά ολόκληρη την παραδοσιακή κοινωνία.

 

Τα Χριστούγεννα αποτελούν οικογενειακή γιορτή, που συγκεντρώνει τα μέλη της οικογένειας γύρω από το κοινό τραπέζι, όπου θα κόψουν το χριστόψωμο, στολισμένο με καρύδια και σχέδια από ζυμάρι. Στη Μακεδονία και αλλού τα Χριστούγεννα μαγείρευαν ντολμαδάκια (σαρμάδες) με λάχανο και κρέας χοιρινό, συνοδευμένο με σέλινο, πράσο ή σπανάκι, ενώ σε άλλες περιοχές έσφαζαν κότα και έφτιαχναν σούπα. Η γαλοπούλα είναι νεώτερη συνήθεια στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι.

 

Τα κάλαντα των Χριστουγέννων

Τα κάλαντα είναι τραγούδια που λέγονται από ομάδες παιδιών ή ενηλίκων στους δρόμους ή τα σπίτια με φιλοδώρημα. Πήραν το όνομά τους από τη γιορτή των Καλενδών του ρωμαϊκού ημερολογίου.

 

Την παραμονή των Χριστουγέννων παιδιά ή άντρες γυρνούσαν από σπίτι σε σπίτι κι έλεγαν τα κάλαντα. Στη Χίο το βράδυ της παραμονής ομάδες παιδιών ή άντρες γύριζαν στα σπίτια με τύμπανα και φλογέρες ή με μουσική και έψαλλαν τα Χριστουγεννιάτικα κάλαντα.

Στην περιοχή Κοζάνης κρατούσαν ένα ξύλο μήκους μισού μέτρου και σχήματος Τ (την τζομπανίκα) για να χτυπούν τις πόρτες και ένα τροβά (υφαντό σακούλι για τα δώρα). Οι νοικοκυρές τους «φιλεύουν» μήλα, σύκα, καρύδια, κάστανα, κουλουράκια (κολιαντίνες), αβγά, χρήματα κ.ά.

 

Στην Ήπειρο τραγουδούσαν:

Κόλιαντα , μπάμπω, κόλιαντα,

Και μένα κολιαντίνα

Κι αν δεν μου δώσεις

Κι αν δεν μου δώσης κόλιαντα,,

Δώσ' μας την θυγατέρα σ'.

-Τι την θέλεις, τη δική μου θυγατέρα

-Να την φιλώ να την τσιμπώ

να με ζεσταίνει το βράδυ

Φέρτε μας τα κόλιαντα,

Τι μας πήρ' η μέρα.

Η μέρα μερουλίζει

Το πουλί τσουρίζει.

Η γάτα νιαουρίζει,

Ο Χριστός γεννιέται,

Γεννιέται και βαφτίζεται

Στους ουρανούς απάνω.

Οι άγγελοι χαίρουνται

Και τα δαιμόνια σκάνουν (=σκάνε)

Σκαίνουν και πλαντάζουν

Τα σίδερα δαγκάνουν

 

Το χριστουγεννιάτικο δέντρο

Το χριστουγεννιάτικο δέντρο φαίνεται ότι εμφανίστηκε στη νεώτερη Ελλάδα την εποχή του Όθωνα. Βέβαια μόνο ύστερα από τον τελευταίο πόλεμο εκλαϊκεύτηκε και αγαπήθηκε ως χριστουγεννιάτικο στολίδι. Είναι γερμανικό και σκανδιναβικό έθιμο και από εκείνους τους λαούς το έμαθαν και οι άλλοι. Η χρήση πράσινων κλαδιών αειθαλών δένδρων υπήρχε και στις αρχαίες γιορτές των «δεντροφοριών» και στις ρωμαϊκές και βυζαντινές καλένδες. Το δέντρο με τα αναβλαστικά σχήματα και το πράσινο χρώμα ήταν πάντα ένα σύμβολο ζωής. Όσον αφορά το στολισμένο καραβάκι τα παιδιά των νησιών και των παραθαλασσίων περιοχών τραγουδούσαν τα κάλαντα κρατώντας φωτισμένα καράβια σαν φαναράκια. Στην Ηπειρωτική και Ορεινή Ελλάδα κρατούσαν επίσης φανάρι, μια εκκλησία, ένα ομοίωμα της αγιας-Σοφιάς.

 

 

Οι καλικάντζαροι

Οι καλικάντζαροι έρχονταν την παραμονή των Χριστουγέννων και έφευγαν τα Θεοφάνεια. Έχουν διάφορες ονομασίες: Λυκοκαντζαραίοι, σκαρικατζέρια, καρκατζέλια, πλανήταροι (Κύπρος), Κάηδες (Σύμη), καλλισπούδηδες, χρυσαφεντάδοι (Πόντος), κωλοβελόνηδες, παρωρίτες ή παραωρίτες (πριν από το λάλημα του πετεινού), παγανά. Με παρεμφερή ονόματα υπάρχουν οι καλικάντζαροι και στους βαλκανικούς λαούς. Και στους άλλους χριστιανικούς λαούς εμφανίζονται δοξασίες για δαιμονικά όντα κατά το Δωδεκαήμερο: Λυκάνθρωποι, Στρίγγλες, Μάγισσες, Νόρνες.

 

Συμβολίζουν το σκοτάδι και ζουν όλο το χρόνο στα έγκατα της γης, προσπαθώντας να κόψουν το δέντρο που βαστάει τη γη. Όταν είναι πολύ κοντά να το πετύχουν, την παραμονή των Χριστουγέννων ανεβαίνουν στη γη δημιουργώντας προβλήματα στους ανθρώπους. Η πίστη για τους καλικαντζάρους ως δαιμονικών όντων που ζουν κάτω από τη γη στηρίζεται στην κοσμοθεωρία περί ακινησίας της γης. Μένουν ανάμεσα στους ανθρώπους δώδεκα ημέρες ως την παραμονή των Φώτων αφήνοντας στην ησυχία του το δέντρο της Ζωής να αναβλαστήσει.

 

Ο λαός τους φαντάζεται μαύρους και άσχημους, κουτσούς, ψηλούς με μάτια κόκκινα, πόδια τραγίσια και σώμα τριχωτό. Οι άνθρωποι προσπαθούσαν να τους εξουδετερώσουν με διάφορους τρόπους και κυριότερα με τη φωτιά, η οποία καίει συνεχώς στο τζάκι όλο το Δωδεκαήμερο. Διάλεγαν ένα κούτσουρο («δωδεκαμερίτης», «χριστόξυλο») και μάλιστα από αγκαθωτό δέντρο. Με τη στάχτη του ράντιζαν το σπίτι ξημερώματα παραμονής Θεοφανείων τρέποντας σε φυγή τα δαιμόνια.

 

Σύμφωνα με μια παράδοση: «Οι Λυκοκαντζαραίοι έρχονται από τη γης αποκάτου. Ούλο το χρόνο πελεκάν με τα τσεκούρια να κόψουν το δέντρο που βαστάει τη γης. Κόβουν κόβουν όσο που μενέσκει λιγάκι ακόμα ως μια κλωνά άκοπο, και λεν «χάισε να πάμε, και θα πέση μοναχό του».

 

Και στα νησιά φτάνουν οι καλικάντζαροι. Με το καράβι τους. Κάνουν ζημιές: Χύνουν το νερό, τ' αλεύρι, κατουρούν τη στάχτη. Γι αυτό και βάζουν στη φωτιά ρείκια, αλάτι, που κάνουν κρότο, ή ρίχνουν κανένα πετσί να βρωμάει».

 

Ο λαός πιστεύει ότι Καλικάντζαροι γίνονται όσοι γεννιούνται το Δωδεκαήμερο, γιατί έχουν συλληφθεί την ίδια μέρα με το Χριστό. Θέλουν να κάνουν κακό στους ανθρώπους. Είναι άσκημοι, κουτσοί, εριστικοί, ανόητοι γιατί δεν βοηθά ο ένας τον άλλον και για το λόγο αυτό είναι αναποτελεσματικοί στο να κάνουν κακό. Όσους περπατούσαν τη νύχτα έξω τους ανάγκαζαν να χορέψουν μαζί τους (είναι χαρακτηριστικό το παραμύθι με τη Μάρω που γύριζε από το μύλο τη νύχτα).

 

Οι μυλωνάδες που εργάζονταν στο μύλο, ο οποίος ήταν συνήθως χτισμένος σε μέρος μακριά από τον καθαγιασμένο χώρο του οικισμού δίπλα σε ποτάμι, είχαν πάρε δώσε με καλικαντζάρους. Τα Φώτα όλα τα πονηρά πνεύματα φεύγουν με τον αγιασμό..

 

Το «Χριστόξυλο»

Κλαδιά δέντρων, ανάλογα με την περίσταση, χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια της χρονιάς για στολισμό, επίτευξη γονιμότητας, αποτροπή επιβλαβών ζωυφίων, προστασία από τη βασκανία και γενικά για ευεργετική επίδραση σε ανθρώπους, ζώα και κτήματα.

 

Έτσι η ελιά σύμβολο μακροβιότητας, γονιμότητας και ευτυχίας εξαιτίας του αειθαλλούς της φυλλώματος και του εξαιρετικά θρεπτικού και υγιεινού καρπού της, χρησιμοποιήθηκε και εξακολουθεί να έχει την μεγαλύτερη χρήση στα χαρακτηριστικά περάσματα του ανθρώπινου κύκλου της ζωής (από τη γέννηση ως το θάνατο), αλλά και στον κύκλο του χρόνου (από τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά, την Πρωτομαγιά). Αλλά και το πουρνάρι (δρυς, δέντρο), η καρυδιά, η κρανιά, η μηλιά κ.ά. χρησιμοποιούνται εθιμικά για τον αποχρωματισμένο τελετουργικά στολισμό των σπιτιών κατά τη διάρκεια του χρόνου.

 

Στη Χίο το βράδυ της παραμονής ομάδες παιδιών ή άντρες γύριζαν στα σπίτια με τύμπανα και φλογέρες ή με μουσική και έψαλλαν τα Χριστουγεννιάτικα κάλαντα.

 

*Διευθύντρια του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών.

 

Εικαστική πλαισίωση: "Ναϊφ" ζωγραφική, με παράσταση των Χριστουγέννων και λαϊκών δοξασιών για τους καλικαντζάρους.

Πλησιάζουν Χριστούγενα....

π. Κωνσταντίνος. Ν. Καλλιανός

 

Μὲ συγκίνηση καὶ πάλι περιμένουμε ν᾿ ἀνατείλει τὸ ἱερὸ Δωδεκαήμερο, νὰ φτάσουν ξανὰ οἱ μέρες οἱ τρυφερὲς τῶν Χριστουγέννων, τοῦ Ἀγίου Βασιλέιου, τῶν Φώτων καὶ τ᾿ Ἁη-Γιαννιοῦ. Γιὰ νὰ μᾶς ἁγιάσουν ἀπὸ τὴ μιὰ καὶ νὰ μᾶς χαρίσουν, γι᾿ ἄλλη μιὰ χρονιά, τὴ θαλπωρὴ ποὺ ἀκτινοβολοῦν αὐτὲς οἱ τόσο φιλόθεες ἡμέρες. Καὶ καθὼς πλησιαζει ὁ καιρὸς καὶ πορευόμαστε πρὸς τὸ Δωδεκαήμερο, παρατηροῦμε γύρω μας ὅλα νὰ φωτίζονται. Νὰ φωτίζονται μὲ πολύχρωμα φῶτα, ἐνῶ τὰ πάντα σχεδὸν στολίζονται μὲ ποικίλα στολίδια, χαρίζοντας ἔτσι μιὰν ἄλλη διαφορετικὴ ὁμορφιὰ  στὸ σκηνικὸ τὸ χειμωνιάτικο μὲ τὶς γκρίζες καὶ τὶς ἀνήλιαγες μέρες του. 

 

Φῶτα, λοιπόν, παντοῦ. Ἄλλα ἔντονα, ἄλλα χαμηλά, ἄλλα πολύχρωμα καὶ μὲ ποικίλους χρωματισμοὺς τονισμένα, ὥστε νὰ χαρίζουν μιὰν ἀτμόσφαιρα γιορτινὴ καὶ συνάμα αἰσίοδοξη. 

Ὡστόσο τὸ ἐρώτημα ποὺ προκύπτει, καθὼς γίνεται λόγος γιὰ τὰ παραπάνω εἶναι τὸ ἑξῆς: Τελικά, ποιὸς εἶναι ὁ λογος ποὺ τὸ φῶς κυριαρχεῖ, ἔστω καὶ μὲ ποικίλους τρόπους δοσμένο, παντοῦ; Γιατὶ τάχα συμβαίνουν ὅλ᾿ αὐτὰ καὶ κατὰ κόρον διαφημίζονται; Κάποιος λόγος ἀσφαλῶς θὰ ὑπάρχει κι αύτὸς δὲν θὰ εἶναι δίχως τὸ θεμέλιό του. Ποὺ σημαίνει πῶς ὅλα ὅσα συμβαίνουν γύρω μας κι ἔχουν σχέση μὲ τὴ Γιορτὴ δὲν γίνονται τυχαῖα.  Ἔτσι ὁ φωτισμὸς ποὺ βλέπουμε γύρω μας εἶναι ἡ μεγάλη ἐπιθυμία τοῦ κάθε ὑπέυθυνου ἀνθρώπου νὰ ἀνακαλύψει «τὸ φῶς τὸ τῆς γνώσεως». Τὸ ἀληθινὸ τὸ φῶς δηλαδή, αὐτὸ ποὺ θὰ καταυγάσει τὰ ὅποια σκοτάδια του, καὶ κυρίως τὰ μεταφυσικά του, γιὰ νὰ καταφέρει νὰ βιώσει τὴν ἀλήθεια ποὺ κάθε χρόνο προβάλλουν τὰ Χριστούγενα. Ἀλήθεια ποὺ τὴν προσπερνᾶμε,καθὼς παραμένουμε κολλημένοι πάντα στὰ ἐξωτερικὰ χαρακτηριστικὰ  τῆς γιορτῆς, στὰ  στολίδια. Δηλαδή, τὰ δῶρα καὶ διακοσμητικά, ἐπειδὴ αὐτὰ ἕλκουν ἄλλωστε καὶ ἐντυπωσιάζουν. Γιατὶ αὐτὸς ποὺ ἐπιθυμεῖ νὰ γνωρίσει «ποῦ ἐγεννήθη ὁ Χριστός» τότε ἐξετάζει καὶ διαπιστώνει, ὅπως οἱ ἔκπληκτοι οἱ Μάγοι, ὅτι στὸ «εὐτελέστερον σπήλαιον...διέλαμψεν ὁ πλοῦτος» τῆς χρηστότητός Του, πλαισιωμένος ὅμως ἀπὸ «ἐσχάτην πτωχείαν». Συνάμα, ἄν ἐρευνήσει ἀκόμα περισσότερο, συνειδητοποιεῖ καὶ τό,   «Λαοὶ καὶ Ἔθνη κροτήσατε· πάντων ἡ σωτηρία, ὁ φωτισμός, ἤγγικεν, ἐπέστη», γιατὶ  «Τοῦ κόσμου τὸ ἄγριον, τῇ ἐλεύσει τοῦ Χριστοῦ, ῥυθμίζεσθαι ὑπέφηνεν», ὁ Δημιουργός. 

Πλησιαζουν τὰ Χριστούγεννα. Πόσοι καταννοοῦν, στ’, ἀλήθεια,  τὸ γεγονός, πόσοι διδάσκονται καὶ βιώνουν τὴν εὐσπλαχνία καί, τέλος, πόσοι φωτίζονται πραγματικά; Γιατὶ στὰ χρόνια μας, εἶναι ἀλήθεια, ἔχουμε πλούσιο φωτισμό, δὲν εἴμαστε πιὰ μὲ τὰ κεριά, μὲ τὶς λάμπες, μὲ τὸν πρόχειρο ἠλεκτροφωτισμό. Ἔχουμε πολλὰ καὶ ποικίλα φῶτα. Ἠλεκτρικὰ κ. ἄ.  Μόνο ποὺ κι αὐτὸς ὁ φωτισμὸς μᾶς εἶναι λιγοστός, γιατὶ, δυστυχῶς, δὲν ἔχουμε καταλάβει ἕνα πρᾶγμα: Τὸ πῶς δηλαδή,  προσεγγίζουμε ἤ ζοῦμε τὴ γιορτὴ. Μὲ λίγα λόγια,  γιορτάζουμε;

Συνήθως,  περνᾶμε τὴ γιορτὴ -- παναπεῖ γιορτάζουμε-  μὲ  μιὰ σειρὰ περίεργων  ἀντινομιῶν, οἱ ὁποῖες μᾶς προεκτείνουν τὴ φτώχια τὴν πνευματικὴ καὶ ἠθικὴ συνάμα. Γιατὶ ὅταν φωτίζουμε τὰ σπίτια κι ὄχι τὴν ψυχή μας, ὅταν στολίζουμε τὸ σπίτι μας κι ὅλος ὁ ἐσωτερικός μας κόσμος εἶναι γεμᾶτος σκουπίδια, ὅταν κάνουμε δῶρα και ἐμεῖς δὲν καταδεχόμαστε νὰ δεχτοῦμε τὸ μοναδικὸ τὸ δῶρο τῆς φιλίας Του καὶ φιλανθρωπίας, ὅταν στρώνουμε πλούσιες ἑορταστικὲς τράπεζες καὶ περιφρονοῦμε τὸ δικό Του τὸ Τραπέζι, τότε γιὰ ποιὰ γιορτὴ μιλᾶμε; Ἐπειδὴ ὅλες οἱ παραπάνω ἐνεργειές μας ἀπὸ τὰ Χριστούγεννα πηγάζουν, γιατὶ αύτὰ δίνουν τὴν ἀφορμὴ γιὰ στολισμό, φωτισμό, τραπεζες καὶ ἀναταλλαγὴ δώρων. Μόνο ποὺ κρατᾶμε ὅ, τι μᾶς συμφέρει κι ὡς ἄλλοι ἀγνώμονες συνδαιτημόνες,  ἀπορρίπτουμε αὐτὰ ποὺ δὲν χρειαζόμαστε. Κι ἄς εἶναι τὰ πιὸ οὐσιαστικά, χρήσιμα καὶ εὐεργετικά. Ἐδῶ, βλέπεις χάσαμε ὁλόκληρο Παράδεισο κι ἐμπαίξαμε τὸν Δημιουργό μας καὶ τὴ γιορτὴ θὰ κοιταξουμε; 

Πλησιαζουν Χριστούγεννα, λοιπόν...Κι ὕστερα;  Γιατὶ κι αὐτὰ θὰ περάσουν ὅπως τόσα καὶ τόσα, ἀρκεῖ ἐμεῖς καλὰ νὰ περάσουμε. 

«Βηθλεἒμ ἑτοιμαζου...» Ἐσὺ μονάχα. Τ᾿ ἀκοῦς ; Ἐμᾶς,  ἄσε μας...

Ἀπὸ μακριὰ ἀκόυγεται ἡ ὀρθρινὴ ἡ καμπάνα κι ἡ βραχνὴ φωνὴ ἀνώνυμου, γερασμένου ψάλτη: «Δεῦτε πιστοὶ ἐπαρθῶμεν ἐνθέως, καὶ κατίδωμεν συγκατάβασιν θεϊκὴν ἄνωθεν»...Εὐτυχῶς δηλαδή, γιατὶ κάποιοι ἀκόμα τὸν ἀφουγράζονται καὶ δακρύζουν. 

 

Εικόνα: "Ποιμένες αγραυλούντες." Μικρογραφία σε χειρόγραφο. Άγιο Όρος, μονή Παντελεήμονος, περ. 1120-1170 μ.Χ.

To Δώρο του Θανάτου

George Monbiot 

 

Για την φρενίτιδα της χριστουγεννιάτικης κατανάλωσης

 

Δεν υπάρχει τίποτα που να χρειάζονται, τίποτα που να μην έχουν ήδη, τίποτα που έστω να θέλουν. Οπότε τους αγοράζεις μια κούκλα-βασίλισσα που κινείται με ηλιακή ενέργεια, μια βούρτσα για τον αφαλό ή ένα σετ μίνι-γκολφ για την τουαλέτα. Φαίνονται διασκεδαστικά την πρώτη μέρα των Χριστουγέννων, βαρετά τη δεύτερη, ντροπιαστικά από την τρίτη και μετά. Ως τη δωδέκατη μέρα έχουν μετατραπεί σε σκουπίδια. Για 30 δευτερόλεπτα αμφίβολης διασκέδασης, ή ένα ηδονιστικό ερέθισμα που διαρκεί όσο και μια δόση νικοτίνης, εγκρίνουμε μια χρήση υλικών της οποίας οι επιπτώσεις θα είναι ορατές για γενιές μετά.

Κάνοντας έρευνα για την ταινία της ‘Η Ιστορία των Πραγμάτων’, η Annie Leonard ανακάλυψε πως από τα υλικά που περνούν μέσα από την καταναλωτική οικονομία, μόνο 1% παραμένει σε χρήση έξι μήνες μετά την πώληση [1]. Ακόμα και τα αγαθά που θα περιμέναμε να διαρκέσουν περισσότερο, σύντομα καταδικάζονται σε αχρηστία είτε επειδή είναι προσχεδιασμένα να χάνουν τη χρήση τους (χαλάνε γρήγορα), είτε επειδή θεωρείται πως την έχασαν (βγαίνουν εκτός μόδας).

Αλλά πολλά από τα προϊόντα που αγοράζουμε, ειδικά για τα Χριστούγεννα, δεν μπορούν να χάσουν τη χρησιμότητά τους, γιατί εξαρχής δεν είχαν καμία χρησιμότητα. Ένα ηλεκτρονικό μπλουζάκι drum-machine, ένας κουμπαράς Darth Vader που μιλάει, μια θήκη για το iPhone σε σχήμα αυτιού, ένας ατομικός ψύκτης για κουτάκια μπύρας, μια οδοντόκρεμα με γεύση μπέικον, ένας σκύλος που χορεύει: Δεν περιμένουμε κανείς να τα χρησιμοποιήσει, ούτε καν να τα ξανακοιτάξει μετά τη μέρα των Χριστουγέννων. Είναι σχεδιασμένα για να προκαλέσουν ένα ‘ευχαριστώ’, ίσως και κάνα-δυο ειρωνικά γέλια, και μετά να πεταχτούν.

Η γελοιότητα των προϊόντων συγκρίνεται μόνο με το βάθος των επιπτώσεων. Σπάνια υλικά, πολύπλοκα ηλεκτρονικά, η ενέργεια που απαιτείται για την κατασκευή και τη μεταφορά τους, όλα παράγονται και συνδυάζονται σε ενώσεις μέγιστης ματαιότητας. Αν συμπεριλάβουμε τα ορυκτά καύσιμα των οποίων την εξόρυξη και χρήση παραγγέλλουμε σε άλλες χώρες, η κατασκευή και η κατανάλωση είναι υπεύθυνες για περισσότερη από τη μισή παραγωγή διοξειδίου του άνθρακα [2]. Καταστρέφουμε τον πλανήτη για να φτιάξουμε ηλιακά θερμόμετρα μπάνιου και επιτραπέζιους παίκτες του γκολφ.

Άνθρωποι στο ανατολικό Κονγκό σφάζονται για να δημιουργηθούν αναβαθμίσεις για τα smartphone μας, όλο και μικρότερης χρησιμότητας [3]. Δάση υλοτομούνται για να κατασκευαστούν «προσωποποιημένες, σε σχήμα καρδιάς, ξύλινες επιφάνειες για τυριά». Ποτάμια δηλητηριάζονται για να κατασκευαστούν ψάρια που μιλάνε. Αυτό είναι παθολογική κατανάλωση: μια παγκόσμια επιδημία συλλεκτικής τρέλας, που παρουσιάζεται ως τόσο φυσιολογική από τη διαφήμιση και τα media, ώστε σχεδόν δεν προσέχουμε τι μας έχει συμβεί.

Το 2007 ο δημοσιογράφος Adam Welz κατέγραψε το θάνατο 13 ρινόκερων από λαθροκυνηγούς στη Νότια Αφρική. Φέτος, μέχρι στιγμής έχουν σκοτωθεί 585 [4]. Κανείς δεν είναι σίγουρος γιατί, αλλά μια απάντηση είναι πως πολύ πλούσιοι άνθρωποι στο Βιετνάμ προσθέτουν σκόνη από κέρατα ρινόκερου στο φαγητό τους ή το σνιφάρουν σαν κοκαΐνη ως επίδειξη του πλούτου τους. Είναι εφιαλτικό, αλλά δεν διαφέρει πολύ από ό,τι κάνουμε σχεδόν όλοι στα βιομηχανοποιημένα κράτη: καταστρέφουμε τον κόσμο μέσω μιας χωρίς νόημα κατανάλωσης.

Αυτή η καταναλωτική έκρηξη δεν συνέβη τυχαία. Οι ζωές μας έχουν φτιαχτεί για να την ενθαρρύνουν. Παγκόσμιοι κανόνες εμπορίου αναγκάζουν χώρες να συμμετάσχουν στη γιορτή των σκουπιδιών. Κυβερνήσεις μειώνουν τους φόρους, απορυθμίζουν τις αγορές, αυξομειώνουν τα επιτόκια, όλα για να αυξήσουν την κατανάλωση. Αλλά σπάνια οι αρχιτέκτονες αυτών των πολιτικών σταματάνε να σκεφτούν «κατανάλωση τίνος πράγματος;». Όταν όλα τα «θέλω» και τα «χρειάζομαι» έχουν πραγματοποιηθεί (από αυτούς που έχουν λεφτά για ξόδεμα), η ανάπτυξη εξαρτάται από τις πωλήσεις εντελώς άχρηστων πραγμάτων. Η επισημότητα του κράτους, η δύναμη και η μεγαλειότητά του, στην υπηρεσία της παράδοσης στην πόρτα μας του «Τέρι της Χελώνας που Βρίζει».

Άντρες και γυναίκες αφιερώνουν τις ζωές τους στην κατασκευή και τη διαφήμιση τέτοιων σκουπιδιών, και κοροϊδεύουν την ιδέα του να ζεις χωρίς αυτά. «Πάντοτε πλέκω τα δώρα μου», λέει μια γυναίκα σε ένα διαφημιστικό αλυσίδας ηλεκτρονικών. «Δεν θα ’πρεπε,» απαντά ο αφηγητής [5]. Η διαφήμιση για το τελευταίο τάμπλετ της Google δείχνει έναν πατέρα κι ένα γιο να κατασκηνώνουν στο δάσος. Η απόλαυσή τους εξαρτάται από τα νέα features του Nexus 7 [6]. Τα καλύτερα πράγματα στη ζωή είναι δωρεάν, αλλά βρήκαμε ένα τρόπο να σας τα πουλήσουμε.

Η αύξηση της ανισότητας που συνοδεύει την έκρηξη καταναλωτισμού, διασφαλίζει πως στην ανερχόμενη οικονομική παλίρροια δεν θα επιπλέουν όλες οι βάρκες. Στις ΗΠΑ το 2010, το 1% του πληθυσμού είχε άνοδο των εισοδημάτων του κατά 93% [7]. Η χιλιοειπωμένη δικαιολογία, πως πρέπει να διαλύσουμε τον πλανήτη για να βοηθήσουμε τους φτωχούς, απλά δεν στέκει. Για μερικές δεκαετίες κατά τις οποίες γίνανε πλουσιότεροι αυτοί που είχαν ήδη περισσότερα από όσα μπορούσαν να ξοδέψουν, οι προοπτικές όλων των άλλων εξαφανίστηκαν.

Τόσο αποτελεσματικά έχουν οι κυβερνήσεις, τα media και οι διαφημιστές συνδέσει την κατανάλωση με την ευημερία και την ευτυχία, που το να λες τα παραπάνω σημαίνει ότι θα βρίσκεσαι εκτεθειμένος στο χλευασμό και την κοροϊδία. Δείτε την εκπομπή ‘Ηθικός Λαβύρινθος’ (Moral Maze) της προηγούμενης εβδομάδας, στην οποία τα περισσότερα μέλη του πάνελ ενώθηκαν για να ειρωνευθούν την ιδέα της μικρότερης κατανάλωσης και να τη συνδέσουν με κάποιο τρόπο με τον ολοκληρωτισμό [8]. Όταν ο κόσμος τρελαίνεται, αυτοί που αντιστέκονται αποκηρύσσονται ως παλαβοί.

Φτιάξτε τους μια τούρτα, γράψτε τους ένα ποίημα, δώστε τους ένα φιλί, πείτε τους ένα ανέκδοτο, αλλά για το Θεό σταματήστε να καταστρέφετε τον πλανήτη για να πείτε σε κάποιον πως νοιάζεστε. Το μόνο που αποδεικνύετε είναι το αντίθετο.

Νανούρισε η Παναγία τον Χριστό;

π. Στήβεν Μιουζ

 

O Ιησούς τραγουδούσε με τους Μαθητές Του (Ματθ. 26:30). Αυτό το γνωρίζουμε πολύ καλά. Άλλες πηγές ισχυρίζονται ότι χόρευε κιόλας μαζί τους (Πράξ. του Ιωάννου). Είχε αρκετή τρυφερότητα ώστε να θρηνήσει για την Ιερουσαλήμ, αλλά και σε μια ιδιωτική Του στιγμή, πάνω στον τάφο του Λαζάρου. Μας έδωσε και άλλα σημεία που αποκαλύπτουν την ψυχολογική ωριμότητα ενός παιδιού με «ασφαλή προσκόλληση» κατά τον ψυχολογικό όρο, το οποίο θα ήταν ικανό να ζήσει ισορροπημένη ζωή. 

Ο Ιησούς ήταν κοινωνικός, πήγαινε στους γάμους, περνούσε χρόνο με φίλους Του και παρακολουθούσε τη Συναγωγή. Αποσυρόταν τακτικά στη μόνωση και την ησυχία για να επικοινωνήσει με τον Πατέρα. Όταν ο Πέτρος Τον αναζήτησε και του ζήτησε να αφήσει τον «έρημον τόπον» και να επιστρέψει στην Καπερναούμ για να θεραπεύσει αρρώστους και να ασχοληθεί με τα άμεσα προβλήματα των ανθρώπων, ο Ιησούς αρνήθηκε, λέγοντας ότι «εξελήλυθε» για να κηρύξει. 

Έβαζε ενεργά και σαφή όρια, που Του επέτρεπαν να δεχθεί εναγκαλισμό όταν άρμοζε και να τον αρνηθεί όταν δεν ταίριαζε (Ιω. 20:17). Συμφιλιωμένος με το σώμα Του, δεν ένιωσε να απειλείται όταν μια γυναίκα έλουσε απρόσμενα με μύρο τα πόδια Του, τα έβρεξε με τα δάκρυά της και λύνοντας δημόσια τα μαλλιά της «εξέμασσε και κατεφίλει τους πόδας Αυτού, ενώ Εκείνος «ανέκειτο εν τη οικία του Φαρισαίου». Ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει όσους θεωρούσαν τους εαυτούς τους καλύτερους,  αλλά και αρκετά ταπεινός για να πλύνει τα πόδια των Μαθητών, ζωσμένος το λέντιο, σημείο ελέους και ταπεινής διακονίας.

Δειπνούσε με επιφανείς αλλά και με παρίες. Κυκλοφορούσε μιλώντας ανοιχτά ανάμεσα στους ανθρώπους, ωστόσο μπορούσε και να ταξιδεύει ινκόγνιτο όταν οι περιστάσεις και η αποστολή Του το απαιτούσαν (Ιω. 7:10). Οι Μαθητές θυμούνται ότι ο Ιησούς είχε το σθένος και τον αυτοέλεγχο να απαντά στις αιτάσεις των Φαρισαίων και των δημοσίων αξιωματούχων που του έθεταν ερωτήσεις αλλά και να εκφράζει την αναγκαία τρυφερότητα και συμπόνοια προκειμένου να ανακουφίσει και να παρηγορήσει άλλους την ώρα που ένιωθαν βαθειά ντροπιασμένοι. 

Σ’ όλη τη θυελλώδη διακονία Του δεν αντλούσε την αίσθηση του εαυτού από τις γνώμες των άλλων για το Πρόσωπό Του, ακόμη κι όταν οι εκδηλώσεις λατρείας ήταν τόσες ώστε να αρκούν για να Τον ανακηρύξουν Βασιλιά, επειδή η κενοδοξία δεν είχε θέση εντός Του. «Ότι ου χρείαν είχεν ίνα τις μαρτυρήσει περί ανθρώπου∙ αυτός γαρ εγίνωσκε τι ην εν τω ανθρώπω» (Ιω. 2:25). Ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος λέει ότι όποιος επιτύχει την αυτογνωσία είναι ανώτερος από εκείνον που ανασταίνει εκ των νεκρών». Μια τέτοια γνώση προέρχεται από την ταπείνωση, τη διαύγεια και την απλότητα που γεννιούνται από τη μετάνοια και κανείς δεν είναι πιο ταπεινός από τον Ιησού. Ο γέροντας Αρσένιος παρατήρησε ότι «Η ταπείνωση είναι γνήσια μόνον όταν είναι παρών ο Χριστός», επειδή ο Χριστός είναι ο Ίδιος η υπέρτατη ταπείνωση της επιθυμίας του Θεού να κενωθεί και με υπομονή να υποστεί τα πάντα, να πεθάνει και να κατεβεί στον Άδη για κείνους που αγαπά.

Πώς λοιπόν τα έκανε αυτά ο Ιησούς; Μα, είναι Θεός. Σε μια πρώτη ανάγνωση, αυτό φαίνεται αρκετό, δεν είναι όμως ακριβώς έτσι. Είναι και τέλειος άνθρωπος και η θεία και η ανθρώπινη φύση Του είναι  ασυγχύτως και αδιαιρέτως ενωμένες στο πρόσωπό Του. Με άλλα λόγια, η θεότητά Του επηρεάζεται από την ανθρωπινότητά Του με κάθε δυνατό τρόπο από τους ίδιους πειρασμούς, τις αναπτυξιακές δυσκολίες και προκλήσεις που επηρεάζουν κάθε άνθρωπο από τη σύλληψη μέχρι τη γέννηση και την βρεφική ηλικία, την παιδική ηλικία και την ενήλικη ωριμότητα. Χμμμ…

Ως ανθρώπινο πλάσμα, εντελώς ανυπεράσπιστο κατά τη γέννηση, ο Ιησούς χρειαζόταν καλούς γονείς για να τον εισαγάγουν στην κοινότητα των ανθρώπων. Κι αν ο Ιησούς είχε ένα θυμώδη, βάναυσο αλκοολικό πατέρα ή είχε γεννηθεί με εμβρυικό αλκοολικό σύνδρομο ή από γονείς χρήστες, με κατεστραμμένο ήδη τον εγκέφαλό Του από τις ουσίες; Κι αν αντί να Του διηγούνται ιστορίες για τον Ισραήλ και τους πνευματικούς του ήρωες, ο Ιωσήφ και η Μαρία Τον είχαν εγκαταλείψει στην ψηφιακή φροντίδα των Μέσων να περνά ατέλειωτες ώρες παίζοντας βιντεοπαιχνίδια και παρακολουθώντας βλακώδη, διεγερτικά τηλεοπτικά σόου, διανθισμένα με ατέλειωτες διαφημίσεις σχεδιασμένες για να διεγείρουν τα πάθη; Κι αν τον γέμιζαν με κάθε είδους παιχνίδι και «γκατζετάκια» αλλά δεν του πρόσφεραν αληθινή προσοχή και παρουσία; Ας υποθέσουμε ότι δούλευαν και οι δύο πολλές ώρες και περνούσαν ελάχιστο χρόνο μαζί Του ή Τον άφηναν στη φύλαξη άλλων αμέσως μόλις απογαλακτιζόταν… Κι αν, γυρίζοντας στο σπίτι, ήταν κατάκοποι από τον μόχθο της ημέρας και δεν είχαν το κουράγιο να Τον χαρούν ή να δείξουν το ζωτικό για κάθε παιδί ενδιαφέρον; Κι αν η μητέρα του δεν Τον νανούρισε και δεν Του σήκωνε τρυφερά τα μαλλιά απ’ το μέτωπο,  με μάτια φωτισμένα από χαρά και  αγάπη και θάμβος, έτσι που να της χαμογελά κι Εκείνος με χαρά, να κουτρουβαλά στην κατηφόρα για να πέσει στην αγκαλιά της, και να χαρεί το καλωσόρισμα και το γλυκό της χάδι;

Αν ο Ιησούς είχε μια μάνα που φύλαγε κριτική και απόρριψη για τον Γιό της, έτοιμη να Τον διορθώσει, ανίκανη να διακρίνει τους φόβους και τις ανησυχίες Του και να Του προσφέρει παρηγοριά; Κι αν όταν έκλαιγε, αυτή δεν έτρεχε κοντά; Αν όταν φοβόταν δεν είχε την υπομονή και τη γαλήνη της ψυχής να Τον μερώσει και να Τον λικνίσει μέχρι ν’ αποκοιμηθεί; Κι αν Τον στερούσε απ’ την αισθητηριακή ζεστασιά και σύνδεση της μητρικής της παρουσίας από φόβο ότι «πώς να ρισκάρει να είναι γνήσια και απλά ανθρώπινη με του Ίδιου του Θεού το γιό;»

Είναι μια περίοδος στη αναπτυξιακή πορεία κάθε παιδιού κατά την οποία μπαίνουν τα θεμέλια για την κατοπινή θεολογική κατανόηση (ανωτροπικό ή υπερβατικό βίωμα), τη συναισθηματική ωριμότητα και την ικανότητα για υγιή, ασκητική αυταπάρνηση. Συμβαίνει πριν καν αποκτήσουμε κατανόηση του λόγου. Συμβαίνει, παραδόξως, μέσω της ίδιας της αισθητηριακότητας, μέσω της ενσυναίσθησης και της ζεστασιάς της μητρικής αγάπης, από την οποία εκουσίως και ασκητικά θα απέχει αργότερα, βαδίζοντας προς τον σταυρό.

Τα θεμέλια της ώριμης πνευματικής ζωής τίθενται πρώτα με τον σταθερό χτύπο της καρδιάς της μάνας μέσα στη μήτρα, τον ήχο της φωνής της που αρχίζει να σχηματίζει τα νευρωνικά δίκτυα του εμβρύου μέσα στην προστατευτική θέρμη της μητρικής κοιλιάς. Αργότερα το νανούρισμα, η τρυφερή φροντίδα και το ζωηρό ενδιαφέρον για το παιδί της είναι ό,τι ουσιαστικότερο για την πνευματική ωριμότητά του∙ αν οι ευκαιρίες αυτές χαθούν και οι ανάγκες δεν καλυφθούν, χίλια κηρύγματα δεν θα μπορέσουν να τις υποκαταστήσουν. 

Τα παιδιά που μεγαλώνουν χωρίς το ουσιώδες συστατικό της μητρικής στοργής, δεν καταφέρνουν να ευημερήσουν και αυτό γίνεται φανερό κατά ποικίλους τρόπους. Ο ασκητικός αγώνας παραμορφώνεται. Επειδή δεν μπόρεσαν να γνωρίσουν την αληθινή αγάπη, μπορεί να την αποστραφούν νομίζοντας ότι είναι αγιώτερη μια στάση στωικής, άκαρδης ψυχρότητας. Ο Ευαγγελιστής Ιωάννης παρατήρησε ότι «ημείς αγαπώμεν αυτόν, ότι αυτός πρώτος ηγάπησεν ημάς», αυτό είναι ο οδηγός μας. Ενώ η αγάπη αυτή είναι το θεμελιώδες οντολογικό γεγονός στη ζωή μας, το θεμελιώδες ψυχολογικό γεγονός είναι η ασφαλής προσκόλληση στη μητέρα και στον πατέρα μας. Αν στο παιδί μας ηθικολογούμε, θα μάθει να ηθικολογεί, αν το ειρωνευόμαστε, θα μάθει να ειρωνεύεται. Αν το κρίνουμε, το χτυπάμε, το ντροπιάζουμε, το εκφοβίζουμε, θα μάθει να κρίνει, να ντροπιάζει, να εκφοβίζει και να εγκαταλείπει τους άλλους. Αν το αγνοούμε και το απορρίπτουμε, θα μάθει να αγνοεί και να μην αποδέχεται τον εαυτό του και τους άλλους. Αλλιώς, θα περάσει μια ζωή σε αναζήτηση της αγάπης που δεν πήρε. 

Στον Ιησού, ανακαλύπτουμε έναν ώριμο άνθρωπο που ήταν πατρικός και μητρικός μαζί, που ήταν δυνατός και τρυφερός, σε αρμονία με τις αισθήσεις του,  ασκητικός και οριοθετημένος. Μας δείχνει ότι η ένωση της θείας με την ανθρώπινη φύση είναι μυστήριο, που δεν εγκαταλείπει τη γη για τον ουρανό, ούτε τον ουρανό για χάρη της γης, αλλά ξέρει να προσεύχεται: «Γεννηθήτω το θέλημά Σου ως εν ουρανώ και επί της γης». Ενώνοντας αδιαιρέτως σε ένα πρόσωπο τον αόρατο, άκτιστο, ασώματο Θεό με την ευθραυστότητα, την ανημπόρια και τις κτιστές επιθυμίες της σωματικής πείνας και των αναγκών της ψυχής, ο Ιησούς αποκαλύπτει σ’ εμάς ένα μοναδικό μονοπάτι προς την ανθρώπινη πληρότητα. Κατοίκησε στην ίδια μας τη σάρκα και μας πρόσφερε την εν Αυτώ ζωή, η οποία είναι άκτιστη. Θα μας υψώσει σωματικά στην αιώνια ζωή, χορτασμένους από τη θεία άκτιστη ευχαριστιακή Χάρη, χωρίς ούτε για μια στιγμή να ξεχνάμε ότι φέρουμε στα σώματά μας τα σημάδια μιας φοβερής και θαυμαστής συνάμα βασιλικής ιερωσύνης. 

Η αιώνια λειτουργία κατά την οποία Του προσφέρουμε κάθε πτυχή της ζωής μας - «τα Σα εκ των Σων κατά πάντα και δια πάντα» - γίνεται εφικτή μόνον επειδή από το τίποτε της ανήμπορης, εύθραυστης κτιστής ζωής μας, ο Θεός θεώρησε καλό να γεννηθεί ο Μονογενής Του Υιός και να Τον κλείσει στην αγκαλιά της μια μάνα, κόρη ανθρώπων, που Τον αγαπά και Τον προσέχει. Δόξα τω Θεώ και τη Θεοτόκω, γιατί χωρίς τον αιώνιο Λόγο και το «ενσώματο» ναι της Παναγίας, χωρίς την καθ’ οδόν προθυμία της να ακολουθήσει νοερά τη θεία βουλή, το σχέδιο της σωτηρία μας δεν θα είχε καρποφορήσει. Απομένει για μας να ετοιμάσουμε έναν τόπο γι’ Αυτόν στο κέντρο της δικής μας γης ο καθένας, έτσι ώστε να μπορέσει να γεννηθεί στη φάτνη της καρδιάς μας, ενώνοντας ουρανό και γη. Ας προσφέρουμε τη λατρεία μας στον Κύριο Ιησού Χριστό, τον Υιό του Θεού, που διαλύει τα σκότη με το φως Του, φέροντας στη σάρκα του το φάρμακο της αθανασίας για όλους εκείνους που ειλικρινά Τον προσδοκούν και Τον δέχονται.

Μετάφραση-επιμέλεια

π.Λουκάς

Lumen ad revelationem gentium!

,... lumen ad revelationem gentium ! H περίοδος του ερχομού κάθε χρόνο ,πληρώνει τις καρδιές των ανθρώπων ( πιστών ) με αξίες τρανές.Αυτοί που απορρίπτουν αυτή την αξίακή προσφορά ,είναι άτομα με εμπάθεια ,ψυχικά διαταραγμένα ,άξια του οίκτου μας.
Βέβαια οι πράξεις αυτών ,κολάσιμες μεν και χιλιοειπωμένες δέ ,προκαλούν το κοινό αίσθημα ,και την μήνιν των θυμμάτων τους ,δεδομένου δε,του πονηρού διαβόλου οπαδοί είναι.
Κοινωνικά είναι απόβλητα ,μη σεβόμενοι την παράδοση και το Ελληνικό φιλότιμο,αξίες που οι πρόγονοί μας δώσαν μάχες για την προάσπισή των.
Σήμερα ,συζητούν για πράγματα που η Αγία Γραφή καταδικάζει,αλλά ετούτη η Γραφή είναι ενόχληση για αυτούς.
Δεν μπορούμε να πάρουμε θέση για την μερίδα των ομοφιλοφύλων που ζητούν τη δικαίωσή τους ,στην συμβίωση.Μας δεσμεύει η θέση μας ως χριστιανοί ,επομένως οιανδήποτε άποψη διαφορετική δεν πρόκειται να ισχύσει.
΄Ομως σήμερα έχουν προτεραιότητα άλλα ζητήματα σοβαρά .Πολλοί συνάνθρωποί μας υποφέρουν ,από το αδιφάγο τέρας,που κάποια πολιτικά καθάρματα επέβαλαν και που σήμερα σιωπούν απολαβάνοντες τα κατωρθώματά τους .Και είναι εύκολο να τα φορτώνουν όλα στην τωρινή κυβέρνηση λές και οι αυτοί είναι αμέτοχοι λαθών.
Τώρα μιλούν για το νομικό ζήτημα της ελέυθερης συμβίωσης.Αυτό είναι ζήτημα ,αηδιαστικό και επικίνδυνο ,διότι το επόμενο βήμα είναι να έχουμε και διαστρεβλώμένες οικογένειες με γονείς άτομα του ιδίου φύλου και μετά θα έχουμε και άλλα που ατυχώς κάποιες διαμαρτυρόμενες ψευτο-εκκλησίες αποδέχονται π.χ  την τελετή του γάμου κ.ο.κ
Επιτέλους πρτέπει να γίνει κατανοητό .Ο οδηγός φάρος του κάθε Χριστιανού είναι  ο Θείος Λόγος που εκφράζεται δια του Ευαγγελίου.Οιανδήποτε περεκτροπή εξ'αυτού σημαίνει αμαρτία.
Και βέβαια δεν με απασχολεί το τι θα μας πέι ο Πάπας ,ή οιανδήποτε άλλος.Εμείς έχουμε τις δικές μας απόψεις  και αυτές είναι ξεκάθαρες.
Σήμερα ένα άλλο ζήτημα είναι αυτή η τραγική επέλαση των μουσουλμάνων στη χώρα μας.Αντιλαμβανόμαστε το πρόβλημά τους ,όμως θα το λύσουν ευκολώτερα άν επιλέγαν τουςπλούσιους ομοθρήσκους αδελφούς των ,στα Αραβικά κράτη.Δεν τους χωρά η Ευρώπη μετά από τις φονικές συμπεριφορές των ομοθρήσκων τους και της επαισχύντου διδασκαλίας τους ,για τον θάνατο των απίστων .Οι μουσουλμανικές κοινωνίες δεν μπορούν να γίνουν αποδεκτές από τα ελευθερα κράτη της Ευρώπης.
Επιτέλους ,ας τονισθεί αυτό ,και ας απαγορευθεί η επέλαση αυτών στη χώρα μας.
Αυτά τα ζητήματα ώς ανωτέρω είναι τραυματικά για την χώρα μας και τον λαό μας.
Αρκετά πιά
Ας βιώσουμε σαν Χριστιανοί με Χριστό την Θεία έλευσή Του και ας αποδχθούμε το μηνύμά του στην καρδιά μας
 +Γεώργιος Παπαθαανασίου
Αρχιεπίσκοπος

Σας παρακαλώ σκεφθείτε !

Σκέψου αδελφέ μου,ότι ο Χριστός ήλθε στον κόσμο,για να γιατρέψη τίς ψυχές μας σαν ένας καλός γιατρός,ετοιμάζοντας ένα καλό φάρμακο θεραπευτικό της ασθενείας μας ,ένα φάρμακο ανακουφιστικό των πόνων μας  και βέβαια διαφυλακτικό της υγείας μας δώρο του Θεού Πατέρα.
Μέσα στα επουράνια δώρα Του,υπάρχει και το δώρο της ταπεινότητας.Αυτό το δώρο είναι το όπλο μας ενάντια στη κενοδοξία και την υπερηφάνειά μας.Και δια τούτο ο ΄Αγιος  Βαρσανούβιος συμβουλέυει " Ταπεινωθήτι αληθώς ού μόνον ενώπιον Θεού αλλά και των ανθρώπων " ( Βλ.επιστ.197).
Στη περίπτωσή μας που είναι ένα έντονο παράδειγμα στούς σκληρούς συκοφάντες και υβριστές μας,πρέπει δια της ταπεινώσεως να δείξουμε την ανωτερότητά μας .Μας λέγει ο Αγιος Φραγκίσκος ¨ο Ταπεινός συγχωρεί αμέσως εκείνον που τον βρίζει,τον περιφρονεί και τον προσβάλλει "
Και βέβαια μιλώντας με ένα γέροντα μοναχό στο ερώτημά μας : "τί είναι η ταπείνωση ?"μας απαντά :είναι το να  κάνεις καλό σε αυτούς που σε βλάπτουν. ( αποφθέγματα πατέρων Συλ.Ρ223 ).
Και βέβαια η ταπείνωση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την προσευχή.
Οι υβρίζοντες αδελφοί μας ,ουσιαστικά ξέχασαν τον Χριστό,και έγινα δούλοι της υπερηφάνειας και της κακότητας,ιδιότητες του Πονηρού διαβόλου .
Ξέχασαν την προσευχή .
Σε αυτή την περίπτωση δεν πρέπει παραπονούμενοι να τους έχουμε εκτός της προσευχής μας ,αλλά μέσα ,ώστε μια μέρα με την βοήθεια του Θεού ,να γίνουν άξιοι της Χάριτος,με τίς ευλογίες του Θεού Πατέρα .Επίσης πρέπει πάλι με την μεσητεία της Παναγίας μας και των Αγίων και μαρτύρων να επιστρέψουν στην καρδιά Του και να γίνουν και πάλι Χριστιανοί με Χριστό.
Επομένως σας συνιστώ : Προσευχή -μόνο προσευχή

+Γεώργιος Παπαθαανασίου
Αρχιεπίσκοπος