The Archbishop and Anti-Liberalism: Introduction

In the wake of the Second Vatican Council, the “received wisdom” in the West, particularly the United States and Europe, was that the Catholic Church had not only made its peace with liberalism, but had internalized its core tenets.

Editor’s Note: This Introduction is the first of a multi-part series examining the recent pushback against liberalism from primarily Catholic academics, churchmen, and writers in the light of the Society of Saint Pius X’s (SSPX) half-a-century witness against the destructive forces of liberalism. In particular, the words and writings of the Society’s founder, Archbishop Marcel Lefebvre, will be examined with special attention drawn to how today’s “illiberal Catholicism” both complements and contrasts with the anti-liberalism of the SSPX and the traditional social magisterium it relies upon.

Although there are numerous definitions of liberalism with many nuances available, this series applies the word liberalism to “certain tendencies in the intellectual, religious, political, and economical life, which implied a partial or total emancipation of man from the supernatural, moral, and Divine order.” (H. Gruber, “Liberalism,” Catholic Encyclopedia (1910)).

Making Peace with Liberalism

In the wake of the Second Vatican Council, the “received wisdom” in the West, particularly the United States and Europe, was that the Catholic Church had not only made its peace with liberalism, but had internalized its core tenets. Dignitatis Humanae, Vatican II’s declaration on religious liberty, opened the doors to religious indifferentism, both within society and the Church. Other declarations of the Council, along with the so-called “Spirit of Vatican II” which prevailed during the decades after, ushered in reforms to the Church’s liturgy, theology, canon law, and governance structure. Although Church officials maintained a strong stance on critical social issues such as abortion and euthanasia, an ever-growing number turned a blind eye to moral matters such as contraception, promiscuity, and unnatural unions.

In the political realm, the mainline Catholic Church has all but endorsed liberal democracy as the best political system. This positive attitude endures despite many liberal-democratic principles, including the false notion that political authority derives from “the people,” were expressly condemned beginning in the 18th century. With regard to political economy, both free-market capitalism and socialism—two economic forms that often compete for dominance within liberal polities—find acceptance in contemporary Catholic circles. And yet even a cursory read of Pope Leo XIII’s Rerum Novarum or Pius XI’s Quadragesimo Anno reveals stern dismissals of both as incompatible with divine and natural law.

The SSPX’s Anti-Liberal Witness

While a great deal more will be said about the SSPX and Archbishop Lefebvre’s anti-liberalism in subsequent articles, a few introductory words are in order. Following Vatican II and the introduction of the Novus Ordo Missae, Archbishop Lefebvre established the SSPX for the primary purpose of keeping alive the traditional Catholic priesthood. Bound up with this apostolic work was the duty to speak out—sometimes forcefully—against the liberal errors that invaded the Church in the 1960s and wreaked havoc over the course of the following decades. Shunned by his fellow prelates for refusing to accept such Vatican II novelties as religious liberty, collegiality, and ecumenism, Archbishop Lefebvre and his nascent fraternity of priests struggled on, providing traditional catechesis and sacraments to the faithful while disseminating timely information on the crisis in the Church.

In the United States, for instance, Angelus Press was created to deliver traditional Catholic instruction, news, and devotional material to an ever-growing number of Catholics who realized that they were face-to-face with a Church their forebears would barely recognize. Over the years, Angelus Press and its magazine, The Angelus, brought to English-speaking readers the words and thought of Archbishop Lefebvre, including his learned, insightful, and stern critiques of ecclesiastical and political liberalism. Publications, such as Louis Veuillot’s 19th-century classic The Liberal Illusion and the encyclicals of the great anti-liberal popes such as St. Pius X, were also made available in the hopes of inoculating Catholics against the false tenets of liberalism. This endeavor, though fruitful, has not come without setbacks.

Liberalism, as an ideology, is totalizing. In every facet of Western life, from religion to politics, liberalism reigns supreme with few bothering to question either its intellectual underpinnings or its effects. As such, it is not uncommon to find Catholics, including traditional Catholics, who believe that at least some acceptance of the liberal order is good or at least permissible, despite what the Church has taught historically. It is even true that committed anti-liberals can fall into the trap of internalizing liberal inclinations due to the ideology’s ubiquity. Only the Catholic Church, the pillar and ground of the Truth, provides a pure horizon beyond liberalism.

Brian McCall, John Rao, and Christopher Ferrara

The New Anti-Liberalism

While the Society’s witness against liberalism is ongoing, a fresh wave of anti-liberal voices is rising up both within and outside the Catholic Church. Last year, Rod Dreher, a convert to Catholicism who, unfortunately, has since joined the Russian Orthodox Church, has trumpeted his dissatisfaction with liberalism through his blog housed at The American Conservative magazine and in his well-selling book, The Benedict Option (Sentinel 2017). Though Dreher has been cagey at times over just what “the Benedict Option” is supposed to be, his call for Christians to live out their faith in intentional communities dedicated to the preservation of Christian culture and society (what was once known as “Christendom”) parallels the message and work of the Society and those faithful Catholics to whom it ministers. Dreher believes, rightly, that liberalism in the United States is now forcefully anti-Christian.

Another recent text, Notre Dame professor Patrick Deneen’s Why Liberalism Failed (Yale University Press 2018), is receiving acclaim in Catholic circles for making bare the inherent flaws and contradictions to be found in political liberalism. However, despite his confessional commitments, it is hard to say that Deneen writes firmly from within Catholic tradition itself. At the same time, other American Catholic outlets, such as the historically neoconservativeFirst Things magazine, have published anti-liberal writings, albeit unevenly, while prominent Catholic writers such as The New York Times’s Ross Douthat and Harvard University’s Adrian Vermeule have questioned in print and on social media the union of liberalism and Catholicism.

More in line with the spirit, if not the substance, of the SSPX’s anti-liberalism are projects such as The Josias, which seeks to re-freshen and promote Catholic integralism, and the books, articles, and online features by traditional Catholic luminaries like Brian McCall, John Rao, and Christopher Ferrara.

Looking Ahead

Given these developments, it stands to reason that Archbishop Lefebvre, the SSPX, and the traditional magisterium they represent would form the cornerstone of the new anti-liberalism. That is not the case, however. Most of the new anti-liberals, save those who maintain a close association with the Society, are either unaware or apparently afraid of the Archbishop’s words and writings. Why? Some possible answers to that question will unfold over the course of this series. While it is not the intention of this series to single out or critique the new anti-liberalism in toto, the argument will be made that this new anti-liberalism remains both indebted to the oft unacknowledged work of the Archbishop and the SSPX and, at times, suffers from not leaning more heavily on his apostolic work.

Πώς η Δύσις συνέθεσε κατ’ αντίθεσιν προς την Ανατολήν την ζωήν και την εργασίαν

Χωρίς την θεωρητικήν παράδοσιν της Ελλάδος και την γλωσσικήν δυνατό­τητα της εσωτερικής επαφής προς τον Θεόν o δυτικός άνθρωπος είδεν είς την εργασίαν την κεντρικήν δικαιολογίαν του βίου του. Εφ' όσον η Εκκλη­σία ανέλαβε να λύσει το πρόβλημα της σχέσεως του προς τον Θεόν, η εργα­σία ύπήρξεν η αύτοπραγμάτωση του Ευρωπαίου, ο τρόπος, δια του οποίου αντελήφθη και εθεμελίωσε το νόημα της ζωής του.

Σήμερον λόγω της εκτεχνικεύσεως της εργασίας η συμπεριφορά αυτή εισέρχεται είς νέαν φάσιν. Ο άνθρωπος παύει να είναι υπεύθυνος δια το έργον του, περιορίζεται είς την έφαρμογήν ξένων εντολών και ταυτοχρόνως χάνει την αντίστασιν της ύλης, ώστε η εργασία να μη του δίδει την ευκαιρίαν να ενσαρκώσει το προσωπόν του.

Γεγονός όμως είναι ότι η φάσις αυτή της σχέσεως του ανθρώπου προς τον κόσμον, η οποία είς την Δύσιν δια πρώτην φοράν διαχωρίζει την ζωήν εκ της εργασίας, είναι έπακόλουθον της προηγηθείσης συμφύσεώς των. Με την επίδοσιν του αυτοματισμού δεν αποκλείεται ο χωρισμός αυτός να υπερνικηθεί δια της τοποθετήσεως της εργασίας επί πνευματικού επιπέδου. Η εργασία όμως εξακολουθεί και εντός του τεχνικού κράτους vα είναι η κυρία δικαιολογία του ανθρώπου εις την ζωήν, έφ όσον αί υπόλοιποι σχέσεις του προς τον κόσμον συντελούνται χωρίς την ούσιαστικήν του επέμβασιν, ώστε ακριβώς σήμερον είς την Δύσιν, οπότε η εργασία χάνει τον άτομικόν της χα­ρακτήρα και αναφέρεται εις τον οιονδήποτε, ο άνθρωπος να ζεί για να εργά­ζεται και να χάνει το νόημα της ζωής του, όταν απαλλάσσεται της εργασίας.

Η σύμφυσις ζωής και εργασίας απέκτησεν εις την Δύσιν θρησκευτικόν χαρακτήρα. Τούτο συνέβη υπό την ευλογίαν της Εκκλησίας, εφ όσον η σχέ­σις του ανθρώπου προς τον Θεόν ύπήρξεν ιδικόν της έργον. Εσήμαινεν όμως με την πάροδον του χρόνου μίαν πνευματικήν εγκατάστασιν του ανθρώπου εντός του κόσμου, μίαν σχέσιν προς την πραγματικότητα, είς το περιθώριον μόνον της οποίας υπήρχε θέσις δια τον Θεόν. Εις την έξέλιξιν των εκκλη­σιαστικών πραγμάτων της Δύσεως παρουσιάσθη άργότερον η σχέσις προς τον κόσμον ως περιεχόμενον της σχέσεως προς τον Θεόν, η εργασία ως μόνη έκφρασις της θρησκευτικής ζωής. Κατ' αυτόν τον τρόπον ο άνθρωπος διωχέτευσεν είς τον κόσμον όλην την πνευματικήν του δύναμιν.

Εις την Ανατολήν αντιθέτως η εργασία έμεινε τελικώς εκτός της θρησκείας. Όπως και είς την αρχαίαν Ελλάδα, η υλική άπασχόλησις δεν κατώρθωσεν ενταύθα να δικαιωθεί ενώπιον του πνεύματος. Η ανατολική Εκκλησία υπήρξε δια τούτο ο χώρος του κεντρικού γεγονότος της ζωής, της προσωπικής συναν­τήσεως του ανθρώπου προς τον Θεόν. Τούτο εσήμαινεν, ότι η ανατολική Εκκλησία δεν εθεώρησεν ως σκοπόν της την κοινωνικήν διαρρύθμισιν της ζωής, αλλά την συμπαράστασιν είς την πνευματικήν προσπάθειαν του ανθρώπου να συνδεθεί προσωπικώς προς το ύπέρτατον πρόσωπον. Κατ' αυτόν τον τρόπον είς την ανατολικήν Έκκλησίαν υπερίσχυσεν η προσευχή, όπως είς την δυτικήν η πράξις.

Η προσευχή είναι δυνατόν να γίνει χωρίς την έσωτερικήν συμμετοχήν του ανθρώπου, όπου όμως δημιουργεί το νόημα της, είναι μια εσωτερική πράξις. Η προσευχή υπήρξεν η θεωρία της Όρθοδοξίας. Η πράξις είναι δυνα­τόν να γίνει, χωρίς την έσωτερικήν συμμετοχήν του ανθρώπου, είναι όμως δυ­νατόν να στρέψει και τον έσωτερικόν άνθρωπον πρός τα έξω. Η πράξις υπήρξεν η θεωρία της δυτικής Εκκλησίας. Ο Άγιος της Ανατολής μετουσιώνει την ύλην εις πνεύμα, ο άγιος της Δύσεως ιδρύει και οργανώνει κοινόβια. Ο πρώτος ομιλεί ε ί ς τον Θεόν, ο δεύτερος Π ε ρ ί Θεού.

Η Ανατολή ενδιεφέρθη δια την σχέσιν του ανθρώπου προς τον Θεόν, η Δύσις δια την σχέσιν του ανθρώπου προς την Εκκλησίαν.

Μέχρι σήμερον το ασκητικόν ιδεώδες συμπίπτει είς την Άνατολήν πρός την ύποτίμησιν των εξωτερικών αναγκών της ζωής. Εις την Δύσιν όμως ο μοναχικός κλήρος μένει εντός του «κόσμου» διευθύνει επιχειρήσεις, ιδρύει Ορ­φανοτροφεία, επιστατεί νοσοκομείων, κατασκευάζει εμπορεύσιμα προϊόντα, επι­δίδεται είς επιστημονικά πειράματα. Εν αντιθέσει προς την πολιτικήν απάθειαν της μοναχικής Όρθοδοξίας, τον αυτοπεριορισμόν του ασκητού εντός του μοναστηρίου, τους μοναχούς της χριστιανικής Δύσεως διακρίνει μία πολιτική διάθεσις, δια την οποίαν η μονή είναι το στρατηγείον. Η έφεσις του δυτικού μοναχού να συμμετάσχει είς όσα διαδραματίζονται είς τον κόσμον, να επιχεί­ρησει μίαν εκ των άνω μεταβολήν του κόσμου, μίαν έστω και δια της βίας προσαρμογήν του ανθρώπου είς τας αρχάς της Εκκλησίας, η οποία του ανα­θέτει συγκεκριμένον τομέα εργασίας, ύπήρξεν η προϋπόθεσις της κοινωνικής δραστηριότητος και του ιεραποστολικού έργου της Εκκλησίας αυτής (της Καθολικής), της επιρ­ροής, την οποίαν ήσκησεν επί των κρατικών ύποθέσεων και συγχρόνως ο όρος της εσωτερικής της οργανώσεως, δια της οποίας μόνη εξ όλων των κοινωνι­κών ιδρυμάτων της ιστορίας επρόλαβε τας αρχάς του τεχνικού πνεύματος.

Το πρόδρομον της σημερινής τεχνικής κατόρθωμα της Καθολι­κής Εκκλησίας.

Εντός του εργοστασίου σήμερον οι άνθρωποι διαιρούνται είς κατηγορίας ανα­λόγως της ιδιαιτέρας των σχέσεως προς το παραγόμενον προϊόν. Μεταξύ των μελών των ομάδων και των εκπροσώπων των ομάδων υπάρχουν άμοιβαίαι εξαρ­τήσεις και κώδικες συμπεριφοράς. Ό,τι δεν προβλέπει το σχέδιον, εάν ήτο έμπνευσις ενός εκ των εργαζομένων, θα επέφερεν αναστάτωσιν. Η σημασία του συμμετέχοντος είς το έργον έγκειται δια τούτο είς την εκτέλεσιν της εν­τολής, η οποία του έχει ανατεθεί, εις την λήθην των προσωπικών του υποθέ­σεων, δηλαδή εις την πειθαρχίαν.

Ό,τιδήποτε είναι και θέλει ο άνθρωπος εκτός της σχέσεως προς το έκπληρούμενον σχέδιον, είναι δια την διεύθυνσιν του έργου επουσιώδες(άχρηστο). Οι εργάται εξάλλου γνωρίζουν, ότι η υπόλοιπος ζωή των βασίζεται επί της συμμετοχής των είς την παραγωγήν. Εάν εκεί αποτύ­χουν, θα μείνουν αστήρικτοι είς τον κόσμον. Εάν αφοσιωθούν είς το έργον, είς τρόπον ώστε να θέλουν και να πράττουν, μόνον ό,τι προάγει την γενικήν προοπτικήν, κερδίζουν την ζωήν των.

Υποδειγματικώς ανεπτύχθη ή νέα αυτή σχέσις του ανθρώπου προς τον κόσμον εντός της Καθολικής Εκκλησίας. Η εργασία, χειρωνακτική ή πνευ­ματικής φύσεως, απέκτησε μίαν μεταφυσικήν δικαιολογίαν αναλόγως της ικα­νότητος του ανθρώπου να παραβλέψει την προσωπικήν του ζωήν, πολύ περισσότερον να την δικαιολόγησει δια της συμβολής του εις την εκπλήρωσιν ενός σχεδίου, το οποίον επέβαλλε προ παντός άλλου την ύπακοήν. Η επιδίωξις αυτή του συστήματος, η όργάνωσις της σωτηρίας, η κατάταξις των σωζωμένων, η θέλησις της εξαπλώσεως χάριν της δυνάμεως, επειδή το σύστημα επέ­τρεπε την άναδίπλωσίν του, την ύπαγωγήν νέων ενοτήτων ως αύξησιν του κύρους της δι όλα αρμοδίας αρχής, η οποία θεωρεί την πειθαρχίαν ως πρώτην αρετήν και προσφέρει την λύτρωσιν ως ανταμοιβή της υποταγής, υπήρξε το ιστορικώς άνευ παραδείγματος και δια την παγκόσμιον έννοιαν της τεχνι­κής πρόδρομον εύρωπαϊκόν κατόρθωμα της Καθολικής Εκκλησίας. Τούτο εσήμαινεν, ότι δια πρώτην φοράν είς την ιστορίαν η έννοια της εργασίας ως πρά­ξεως κατ' επιταγήν ανελάμβανε να στήριξη την ζωήν π ν ε υ μ α τ ι κ ώ ς.

Εάν είς την Ελλάδα ο άνθρωπος έδικαιολόγησε τον άνθρωπον δια της θεω­ρίας, εφ' όσον δηλαδή, χωρίς να εργάζεται, έπραττε μίαν εσωτερικήν πράξιν, δια την οποίαν ήτο ο ίδιος υπεύθυνος, αυτήν την φοράν ο άνθρωπος δικαιο­λογείται δια της πράξεως, εφ' όσον δηλαδή εργαζόμενος συντελεί είς την πραγματοποίησιν αποφάσεων, δια τας οποίας δεν φέρει την εύθύνην. Δια της Καθολικής Εκκλησίας η εργασία εγκαινιάζει την ευρωπαϊκήν της σταδιοδρομίαν ως πνευματικόν θεμέλιον της υπάρξεως. Κατ' αυτόν τον τρόπον η Εκκλησία προετοιμάζει τον Ευρωπαίον δια την υπαγωγήν του αργότερον είς το στράτευμα των κρατών, τα οποία επρόκειτο ν' αφαιρέσουν τα κοσμικά της δικαιώματα και εν συνεχεία δια την τοποθέτησίν του, όπου τον κατέτασσεν ο τεχνικός προγραμματισμός, ώστε η πράξις, την οποίαν δεν διεμόρφωσεν ο ίδιος, να γίνει και ο υλικός και ο πνευματικός όρος της ζωής του. 

X.Γεώργιος Παπαθανασίου

Αρχιεπίσκοπος

φωτεινές ιδέες σε σκοτεινούς καιρούς,....

Τι να πούμε ,το περάσαμε και αυτό δέκα συναπτά χρόνια σαν Αρχιεπίσκοπος με έδρα το Παρίσι δεν είναι και λίγα με την έννοια του ελαχίστου φυσικού.Πολύχρωμες εμπειρίες .Εκεί συναντάς τον καθώς πρέπει Ελληνισμό ,όχι αυτόν που δέρνει τους κακόμοιρους μετανάστες ,το άλλόχρωμους...
Εκεί κατάλαβα πώς το μέγα αίτημα του Ελληνισμού είναι η διαφύλαξη της ακεραιότητας  και της αξίας  του ανθρωπίνου εαυτού με τα μέσα βέβαια των φυσικών δυνάμεων.Εκεί συναντάς δυνατές οσμές επιστήμης και κουλτούρας ,που προέρχονται από Ξενάκη,τον Κ.Καστοριάδη ,τον Α,Αξελό,τον Πουλατζά, κ.α ,ζωντανά μυαλά και ψυχές παρόλο τον σωματικό θάνατο-της φυσικής φυγής.
Μαζί τους γνωρίζεις τον Επίκουρο και τον Επίκτητο απ΄εδώ ( μια και εδώ είναι ξεχασμένοι ) και τούτο γιατί για αυτούς  ο ιδιωτικός εαυτός  είναι η ύπαρξη αφηρημένη και άσχετη από το πλήρες Είναι της.
Και εδώ τί το σώμα τι το παθητικό της ψυχής!Και είναι μια τρομερή και par excellence ιδέα και ιδεατό έστω.
Σήμερα στη χώρα μου βιώνω άλλα,το παράλογο και την θλίψη.Βιώνω τη βλακεία ,την ανικανότητα των κρατούντων και τα εγκλήματα των προηγουμένων.Ναί εκείνοι έκαναν εγκλήματα ,μα αυτοί κάνουν μαλακίες.
Και εδώ παραπονιέμαι γιατί άραγε ?Από την μια ο Οικουμενικός Πατριάρχης ευλογεί τον θάνατο  με τα τούρκικα ασκέρια την πονεμένη Αφρίν και από την άλλη ο Πάπα Φραγκίσκος μας λέει πώς το αίμα του Χριστού είναι Παγανιστικό.
Και μέσα στη σκέψη μου έρχεται και ο "ευχαριστιακός αποφατισμός ".Και προσπαθώ και αδυνατώ να δώσω ερμηνείες σαφείς και τούτο αποτελεί αιτιατά  ένα σκάνδαλο για τους παντοειδείς ευαγριανούς και και κρυπτο-αυγουστιανούς πνευματοκράτες,που αρνούνται να μετουσιώσουν την ύλη σε πνεύμα.Είναι ένα τίναγμα τα λόγια τους μια ουρανοδρομία μια ένσταση.Μα ,λέει ο Παύλος "α΄ητοίμασεν ο Θεός τοις αγαπώσιν αυτόν ",άραγε τα μελετούν αυτά η τα παραβλέπουν?
Ναί Αγιε και Σεβαστέ Πατέρα Φραγκίσκε ο Νέος Θεολόγος ενέσκηψε πάνω σε αυτά που εσύ ρυπαρείς ,και ψέγεις ήτοι : "μετά των αποκειμένων εν τοις ουρανοίς  αγαθών,αυτό το σώμα και το αίμα του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού.α καθ έκάστην ορώμεν και εσθίομεν και πίνομεν,ταύτα πμολογουμέως τα αγαθά εκείνα εισί εκτός δε τούτων ουδαμού των ρηθέντων ουδέ εν ευρείν εξισχύσεις ,καν πάσαν διαδρομης την κτίσιν "
Πώς λοιπόν αυτό το πολύτιμον αίμα Του ,είναι παγανιστικό?Τι δαίμονας κατέλαβε την ψυχή σου ?
Αυτά τα λέγουν αυτοί και είναι άραγε διδαχές για τους άλλους που τους λένε πιστούς ?
Και τα βιώνω όλα αυτά και με ρωτούν και με πιάνουν τα νεύρα για τα λόγια τους ,τα χαμένα λόγια,τις βλαστήμιες τους .Και από την άλλη ο άλλος  ευλογεί τον θάνατο το άλικο αίμα των παιδιών.....
Ομως η ανθρώπινη φύση δεν αναιρείται,δεν εξαϋλώνεται,δεν διαιρείται δεν υποκύπτει εύκολα χαίρει και χαίρεται ....Είναι η συνειδητή φύση ( σαν τον ψυχισμό ) ,ανυπαρξία μιας διυποκειμενικής εμπειρίας πάνω σε αυτά.
Και στο τέλος αναζητούμε ενα πχ. ορθοδοξόμετρο καθολικόμετρο για να μετρήσουμε την ορθοδομούσα πίστη .Και αυτό δεν υπάρχει ,ούτε μπορεί να υπάρξει γιατί οι έννοιες αυτές είναι πεπερασμένες και εγγίζουν την απεραντοσύνη του Θεϊκού χώρου.
Η Νέα Καθολική Εκκλησία,δηλ.η Εκκλησία των Μοντερνιστών ,συν τοις άλλοις κουβαλά στην πλάτη της τόσα που την διαλύουν μέρα με τη μέρα.Και αυτό είναι θλιβερό απαίσιο.
Δεν χαιρόμαστε όταν βλέπουμε δήθεν Λειτουργίες από δήθεν ιερείς τους.Απεναντίας θλιβόμαστε.
Και από την άλλη έρχονται και τα Ιρλανδικά  φοβερά εγκλήματα που κατέστρεψαν αθώες ψυχές,που  βάζουν τις ψυχές αυτές στον πάγο.Σκάνδαλο και Εκκλησία,Εκκλησία και Σκάνδαλο ,απληστία και διαστροφή ευθύνη και ατιμωρισία.Ενα σύνολο φρίκης.....
Μαζί με την συνεχή έλλειψη κουλτούρας μια και που λένε αυτοί τα ίδια και τα ίδια,σήμερα τι να πεις στον εραστή αυτής της εκκλησιαστικής άρνησης ?
Και όλα αυτά στις συνειδήσεις καταστρέφουν το πραγματικό,το συντρίβουν  μαζί με το ιδανικό.
Και τέλος θέτω το μοναδικό και το ένα ερώτημα στους επίδοξους της οικουμενικής κίνησης :Η Ενότητα μπορεί να ενώσει τις διαφορές,δεν μπορεί ποτέ να τις εξαφανίσει.
Επομένως άλλη μια ουτοπία .Ας επιτέλους  αποφύγουμε το ψεύδος ,την συγκάλυψη ,την αποσιώπηση αυτού που μας ενοχλεί ( ανοησίες του Πάπα ),και ας τρέξουμε μπροστά με το απαιτούμενο ήθος και πιστή τήρηση της χριστιανικής διδασκαλίας ,μέχρι τότε ας φυλαχτούμε,κάποιος πίσω μας καραδοκεί,....
veni Domine Jesus,....

Χ.Γεώργιος Παπαθανασίου
Αρχιεπίσκοπος

Η παραλογισμός ,η πονηριά και η αδικία,...

Σήμερα έφθασε έστω και καθυστερημένο το φύλλο της εφημερίδος ΚΑΘΟΛΙΚΗ ,όργανο της προσφιλούς ΙΣΚΙΕ.
Στη σελίδα επτά ,συναντούμε ,το Πασχαλινό κείμενο του +Ι.Σπιτέρη.Πράγματι το κείμενο θεολογικά δυνατό ,και μάλιστα μεστό μηνυμάτων αγάπης και αδελφικής αλληλεγγύης.΄Ηττα λέει του μίσους και της αδικίας .
Πρέπει όμως μια και είμαστε λάτρεις της Βυζαντινής κουλτούρας να σεβαστούμε τις παραδοσιακές αξίες ,και δή ,φιλότιμος γάρ ών ο Δεσπότης δέχεται τον έσχατον καθάπερ κα τον πρώτον,.
΄Ομως ,πρέπει να γίνουμε αληθείς και τίμιοι ,να απορρίψουμε την πονηριά και την αδικία σε βάρος των αδελφών μας σε οιανδήποτε εκκλησιαστικό μετερίζι και ίστανται αυτοί.
Τα υπόλοιπα της ΙΣΚΙΕ σήμερα ,κουβαλούν στη γερασμένη ράχη τους ,τις αμαρτίες τους από πράξεις  αντι-οικουμενικές -προσβλητικές -απειλητικές -συκοφαντικές και άνανδρες.Πίσω από τον πομπώδη Επισκοπικό τους μανδύα που είναι ένα κακέκτυπο ενός δεσποτισμού,αυτοί οι μιμητές της διαμαρτύρησης,τώρα που η επισκοπική τους καριέρα τελειώνει,σιγά -σιγά παρατούν το ιερο-εξεταστικό τους οίστρο,που εκδηλώθηκε δυνατά μαζί με κάτι δημοσιογραφικά μαμούκαλα της ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ τότε.
Σήμερα τους βλέπεις ,γέροντες πλέον ,με μύρια προβλήματα υγείας  και δη ψυχικά να διαλέγουν ένα αποχρώσεως του γκρί γιατάκι ,για να παραδώσουν την βλάσφημοι ψυχή τους στον Κύριο.
Βεβαίως σήμερα : Ανέστη ο Χριστός και οι δαίμονες έπεσαν,αλλά για αυτούς υφίστανται και είναι οι δαίμονες της ψυχής ,των ψευδών που τους κατατροπώνουν.
Ανέστη Ο Χριστός και η ζωή βασιλεύει,αλλά ποία η ζωή αυτών ?
Όμως η γενναιοδωρία του Θεού ξεπερνά αυτά τα αισχρά,την αδικία την βρωμιά την ανανδρεία.
Πρόσφατα ,ο Πάπας Φραγκίσκος σε νέο του ατόπημα μας κήρυξε :ότι στο αίμα του Ιησού Χριστού ρέει παγανιστικό αίμα ,....και εμείς ρωτούμε  : με τί αίμα λαμβάνεις τη Θεία Κοινωνία ΄Αγιε Πατέρα,....
Αυτό το ερώτημα τίθεται σε όλους τους μοντερνιστές : με τι αίμα κοινωνείτε ,με παγανιστικό ΄?Αλλά αυτοί  ποιούν την νήσσαν
.Και εμείς οι άνθρωποι της άλλης μεριάς ,οι όψιμοι ,οι κουρασμένοι και οι φθαρμένοι παραμένουμε απρόσιτοι απέναντι σε ότι μας αφορά.
Και βέβαια και ο +Ι.Σπιτέρης  και οι συν αυτώ αυτο-αποκαλούνται οικουμενιστές .Μα όμως τους λέμε και τούτο είναι αυταπόδεικτο από την ποταπή μέχρι σήμερα συμπεριφορά τους.,ότι  οικουμενική περιπλάνηση δεν είναι αποτέλεσμα μικρών ή μεγάλων σφαλμάτων και ψευδών συγκαλήψεων και τρομερών ψευδών Σεβασμιώτατε κ.κ.ΙΣπιτέρη.Αυτές οι δυνάμεις  και οι μορφές της ζωτικής  ψευδαίσθησης  κινούνται σε ανθρώπινο επίπεδο και όχι υπάνθρωπο φριχτό ,'άρρωστο.
Και το μίσος και η εκδίκηση είναι αρρώστια ανίατη.Και μηδενίζει κάθε τι χριστιανικό.
Το να είσαι ένας σύγχρονος Ιερο-εξεταστής ,ενας Τουρκουεμάδα  +Ι.Σπιτέρη,ουσιαστικά ρίπτεις στον Καιάδα κάθε τι Χριστιανικό,γίνεσαι ένας εκκλησιαστικός δαίμονας.Και δαίμονες είναι πολλοί μέσα στο σακατεμένο πλήρωμα αυτής της Εκκλησίας που βιώνει την τραγωδία της με σκάνδαλα ,και εγκλήματα και δεν φθάνει αυτό ,γίνεται και ζηλώτρια ενός σι χαμένου προτεσταντισμού.
Βέβαια  στα Πασχαλινά μηνύματα ,οι όροι αδελφότητα αγάπη  κλπ,είναι μεστά και συνεχή και βλέπεις αυτό το ακατάληπτο zip-zap του άλλα λες και άλλα φρονείς .
και από την άλλη μια και κάτι λίγο από την εναπομείνουσα συνείδηση ,να σου λέγει ,τι κουταμάρα έκανα.
Πράγματι δύστυχοι ,όλα εξαρτώνται διαφορικά ,από τη σχέση μας με τον κόσμο. Απ έχετε από το σκεφτό ,και βαδίζετε στο τέλος της ιστορίας ,του βιώματος σας της ιστορίας σας .
και το τέλος είναι μπροστά σας ,μέσω αυτού του τέλους της ιστορίας και της συνέχειας της ιστορίας ,έμπλεης θορύβου και οργής καημένε π.Ιωάννη που μετασχηματίσθηκες σε Δεσπότη,η οποία δεν βλέπει  και αναδύεται σε μια μεγάλη εποχή ,όπου ,η παρουσία σου δεν μετρά τίποτα.Συνέγραψες μύριες συκοφαντικές επιστολές σε βάρος μας ,και τις απόστειλες με τον τίτλο σου ,το ψεύτικο θυρεό σου που κομείται με το ΙΝΑ ΠΑΝΤΕΝΕΝ ΩΣΙΝ η και το λατινικό ut unum sint,παντού αλλά απέτυχες στον βρόντο πήγαν τα γραπτά σου -κόσμησαν τον κάλαθον των σκουπιδιών γιατί σκουπίδια έγραφες.Το κατάλαβες αυτό.Δεν μέτρησες καθόλου,δεν μετράς μπροστά στην κοινωνία των ανθρώπων και των σκεπτόμενων.Υπήρξες με τις πράξεις σου ενάντια μου ένας κακός δημιουργός ξεπερνώντας ακόμη και τον Chioranne,.
Είσαι όμως καλός μάγκας,κατά την λαϊκή ρήση.Με χρησιμοποίησες καλά αριστοτεχνικά και μετά αφού δεν έμεινε τίποτα άλλο να πάρεις με στόλισες με τα κοσμητικά :σχισματικός -απατεώνας κλπ.
και ήταν τόσο το μένος σου που εσύ και η παρέα σου στην ΙΣΚΙΕ βγάλατε και ένα φιρμάνι ,όπου λέγατε ότι θα μας παρακολουθείτε μπας και σας ανταγωνιστούμε.Και σε αυτές τις βολές δεν γλύτωσε μήτε ο ενιστάμμενος Επίσκοπος Μgr.Richard Williamson,μήτε ο Μακάριος Marcel Lefevbre,μήτε η Αγία Αδελφότητα του Αγίου Πίου του Χ (SSPX) .Tα γράψατε τα άθλια αυτά στην επίσημη ιστοσελίδα σας την cen.gr.Παραταύτα με από λίγες ημέρες όταν η Αγία Έδρα συμφιλιώθηκε με την Αδελφότητα,τότε εσείς βάλατε "την ουρά στα σκέλια " και αποσύρατε το κατάπτυστο αυτό κείμενο.
Εδώ λοιπόν εισέρχεται η έννοια μιας μαύρης διπλωματίας που ευρέως εφαρμόζεται από κύκλους των μοντερνιστών και ιδιαίτερα για τους με μειωμένα τα οιστρογόνα ,Έλληνες μοντερνιστές .
Και μάλιστα εκείνο το καιρό , η Εφημερίδα των Καθολικών στην Αγγλία Tablet,φιλοξένησε ένα σοβαρό λιβερογράφημα του κ.Σπιτέρη σε βάρος των αδελφών Ορθοδόξων και λοιπών του χώρου.Και το παρουσιάσαμε αρμοδίως ,για να ξέρουν και οι ορθόδοξοι θεολόγοι και οι κληρικοί με ποιόν έχουν κάνουν,στις οικουμενικές συναντήσεις τους για την ΄Ενωση.Δηλ.μια ουτοπία,ένας παραλογισμός ,κάτι που δεν μπορεί να γίνει και δεν πρέπει να γίνει στην κατάντια της σημερινής Νεοκαθολικής Εκκλησίας.
Κατα άλλα ,διάγουμε ένα διαχωρισμό και ο "φίλος " κ.Ι.Σπιτέρης ,μια και έφθασε τα 78 χρόνια ζωής ,φεύγει από το Επισκοπικό του αξίωμα ,και μένει μόνο μια ξεβρασμένη λάσπη των έργων του ενάντια μας .Το τι θα γίνει ας μην περιμένουμε και πολλά .Μια από τα ίδια. Ασε που να τον βρουν τον κατάλληλο και χρειάζονται δυο δεσποτάδες
Τελικά ο φραγκοπαπαδισμός χαΐρι δεν έχει στον τόπο μας .Βλέπεις ενορίες τους να κλείνουν η να υπολειτουργούν με επισκέπτη ιερέα.Μοναστήρια να κλείνουν ,.Οι μοναστικές και ιερατικές κλήσεις στο ναδίρ.Αυτο -καταστρέφονται ,διαλύονται και ρωτούμε άραγε ,τι να είναι αυτό που τους διαλύει .Μήπως η έλλειψη της Θείας Χάριτος?
Αυτό όμως που πρέπει να ομολογηθεί είναι ότι στα λόγια και στην μορφωτική τάχα φιγούρα αυτοί παίρνουν άριστα.
Και κλείνοντας τους συνιστώ άν και δύσκολο για αυτούς να μελετήσουν τον Επίκτητο ,όπου :τα άφησε όλα  εκτός για να περισώσσει  εν τη προαιρέσει του τον ψυχικό  εαυτό.
Χ.Γεώργιος Παπαθανασίου PhD
Αρχιεπίσκοπος ORCC-Superior SSPXII

Ο πραγματικός σκοπός της επιστήμης

 

Εισαγωγή
Το ερώτημα ποιοί είναι οι "σκοποί της επιστήμης" έχει διάφορες σημαντικές πλευρές. Είναι προφανές ότι η κύρια αποστολή της επιστήμης είναι η γνώση. Αλλά για ποιό σκοπό γίνεται η αύξηση της γνώσης; Είναι μόνο για να ικανοποιήσουμε την περιέργειά μας, για να κατανοήσουμε τη φύση γύρω μας, ή έστω ολόκληρο το Σύμπαν; Ή μήπως, κύριος σκοπός της επιστήμης είναι η βελτίωση της ζωής μας ως ατόμων και ως κοινωνίας;
Θα μπορούσε να πει κανείς ότι οι δύο αυτοί σκοποί είναι συμπληρωματικοί και όχι αντίθετοι. Αλλά το θέμα της προτεραιότητας έχει ιδιαίτερη σημασία όταν τίθενται θέματα χρηματοδοτήσεως των διαφόρων ερευνών. Όταν η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών πρόκειται να χρηματοδοτήσει έρευνες για την αστρονομία, ή για τον καρκίνο, σε ποιό θέμα θα δώσει προτεραιότητα; Η απάντηση είναι "ούτε στο ένα ούτε στο άλλο". Η προτεραιότητα δίνεται πάντα στην πολεμική βιομηχανία. Έτσι έρχονται στην επιφάνεια άλλοι σκοποί που μπορεί να παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της επιστήμης. Η επιστήμη μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την βελτίωση της ζωής των ανθρώπων, αλλά και για τον πόλεμο και την καταστροφή.
Εδώ υπεισέρχονται πολύ σοβαρά προβλήματα επιστημονικής ηθικής. Είναι επιτρεπτό σε έναν επιστήμονα να εργάζεται στην ανάπτυξη πυρηνικών όπλων; Ας μη σπεύσουμε να κάνουμε γενικούς αφορισμούς. Όταν υπήρχαν σαφείς πληροφορίες ότι ο Χίτλερ σκόπευε να αναπτύξει πυρηνικά όπλα δεν έκαναν καλά οι Ηνωμένες Πολιτείες που έσπευσαν ν' αναπτύξουν πρώτες την ατομική βόμβα;
Ένας άλλος, παράπλευρος σκοπός της επιστήμης, είναι η οικονομική ανάπτυξη και επικράτηση. Με ηθικά ή ανήθικα μέσα. Π.χ. μπορεί η βιομηχανία να δημιουργήσει φθηνότερα και καλύτερα υλικά, και να κερδίσει βοηθώντας τους ανθρώπους. Αλλά μπορεί ορισμένα κράτη να εκμεταλλευθούν μέχρις εξοντώσεως άλλα ασθενέστερα κράτη.
Ένας ακόμη παράγων που παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της επιστήμης είναι το γόητρο. Όταν οι Ρώσοι έστειλαν πρώτοι τον Sputnik στο διάστημα, οι Αμερικανοί ταράχθηκαν τόσο πολύ ώστε διέθεσαν απεριόριστα χρήματα για την ανάπτυξη του διαστημικού προγράμματος, και τελικά έστειλαν αστροναύτες στη σελήνη.
Αλλά το γόητρο είναι κίνητρο και για πολλά άλλα επιτεύγματα κρατών, ερευνητικών κέντρων ή ατόμων. Ο αγώνας για την προβολή ενός επιστήμονος μπορεί να ξεκινάει από την αναζήτηση μιάς θέσεως σ' ένα πανεπιστήμιο ή σε ένα ερευνητικό κέντρο, αλλά συνεχίζεται στην προσπάθεια εξασφαλίσεως χρηματικών κονδυλίων, μέχρι την δημιουργία ενός "μονοπωλείου" σε ορισμένους τομείς της επιστήμης.
Ένα παράδειγμα ήταν ο συναγωνισμός στο CERN μεταξύ δύο ομάδων που προσπαθούσαν να βρουν τα σωμάτια W+,W- και Z . O Rubbia με τον van der Meer προηγήθηκαν και πήραν το βραβείο Nobel. Αλλά μερικοί αναφέρουν ότι όταν ο Rubbia ανακοίνωσε τα πρώτα αποτελέσματα δεν είχε ακόμη τα πλήρη στοιχεία και τα "συμπλήρωσε" με εικαζόμενα δεδομένα, δηλαδή με κάτι ανεπίτρεπτο επιστημονικά.
Στα επόμενα θα ασχοληθούμε με μερικούς επί μέρους σκοπούς της Επιστήμης.

Α) Γνώση
Ο πρώτος σκοπός της επιστήμης είναι η συγκέντρωση γνώσεων. Οι γνώσεις αυτές αναφέρονται κατά πρώτον στη φύση, στην καταγραφή του περιβάλλοντος κόσμου και των φαινομένων που τον διέπουν. Ο άνθρωπος μελέτησε τα γύρω του φαινόμενα με την παρατήρηση και το πείραμα (Φυσική, Χημεία, Βιολογία). Προχώρησε στην μαθηματική ανάλυση των φαινομένων. Επεκτάθηκε στο διάστημα πέραν της γης με την Αστρονομία και έφθασε να μελετά το όλο Σύμπαν.
Παράλληλα αναπτύχθηκαν οι ιατρικές επιστήμες, οι οικονομικές και κοινωνικές επιστήμες, η Ιστορία κλπ.
Όλη αυτή η γνώση καταγράφηκε σε απειράριθμα βιβλία που γεμίζουν τις βιβλιοθήκες όλου του κόσμου. Αλλά σήμερα η σημασία των βιβλίων περιορίζεται, και πρώτη θέση στην καταγραφή και διάδοση των νέων πληροφοριών καταλαμβάνουν οι υπολογιστές και το διαδίκτυο. Τα νέα παιδιά από τη στιγμή που μαθαίνουν να διαβάζουν μπαίνουν στον κόσμο των υπολογιστών που τους χαρίζουν απίστευτες δυνατότητες να γνωρίσουν όλες τις πλευρές της γνώσης. Έτσι ένας νεαρός μαθητής μπορεί να παρακολουθεί όχι μόνο τί γίνεται στην άλλη άκρη της γης, αλλά και τις τελευταίες έρευνες στα εργαστήρια, στα νοσοκομεία, στο διάστημα. Αρκεί να σημειώσει μερικές λέξεις-κλειδιά για να δει μπροστά του όλες τις εξελίξεις της Επιστήμης.
Τα τελευταία χρόνια παρακολουθήσαμε μερικές εντυπωσιακές εξελίξεις στην επιστήμη. Μία τέτοια εξέλιξη ήταν το γονιδίωμα του ανθρώπου που άνοιξε τεράστιες δυνατότητες για την μελέτη της ζωής και για τη θεραπεία ασθενειών.
Μία άλλη σημαντική ανακάλυψη αφορά το Σύμπαν, το ότι η διαστολή του Σύμπαντος επιταχύνεται. Υπάρχουν δύο περίοδοι επιταχύνσεως της διαστολής του Σύμπαντος. Η πρώτη βρέθηκε από τον Έλληνα Δημοσθένη Καζάνα και έγινε κατά τα πρώτα στάδια της ζωής του Σύμπαντος. Η περίοδος εκείνη που έφερε μιά απότομη μεγέθυνση του Σύμπαντος κατά έναν παράγοντα 1050-10100 ονομάζεται πληθωρισμός. Η δεύτερη περίοδος που άρχισε πριν από 7 δισεκατομμύρια έτη συνεχίζεται μέχρι σήμερα και οφείλεται σε μιά σκοτεινή ενέργεια που σπρώχνει συνεχώς προς τα έξω το Σύμπαν.
Από το άλλο μέρος η ανακάλυψη του σωματίου Higgs στο CERN μας έδωσε στοιχεία για την εσώτατη δομή της ύλης.

Ερμηνεία της Φύσης-Φυσικοί Νόμοι
Αλλά οι πληροφορίες που παίρνουμε από τη Φύση δεν αρκούν για την ερμηνεία της. Χρειάζεται επί πλέον η κατανόηση των Νόμων της Φύσης. Τα διάφορα φυσικά φαινόμενα υπόκεινται σε νόμους, οι οποίοι είναι παγκόσμιοι.
Όταν ο Νεύτων έκανε τη διαπίστωση ότι το μήλο πέφτει προς τη γη ενώ η σελήνη δεν πέφτει, οδηγήθηκε στο νόμο της παγκόσμιας έλξης, της βαρύτητος. Ανάλογοι νόμοι διατυπώθηκαν για τις ηλεκτρικές και μαγνητικές δυνάμεις. Πολύ σημαντικό ρόλο στην περίπτωση αυτή έπαιξαν οι περίφημες εξισώσεις Maxwell. Τέλος διατυπώθηκαν νόμοι για τις πυρηνικές δυνάμεις μεταξύ στοιχειωδών σωματίων. Οι νόμοι αυτοί ήταν βεβαίως προσεγγιστικοί και άλλοι ακριβέστεροι νόμοι διατυπώθηκαν αργότερα. Π.χ. η θεωρία του Νεύτωνος βελτιώθηκε με τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητος του Einstein. Όμως οι εκτροπές από το Νόμο του Νεύτωνος είναι εν γένει μικρές. Επομένως η Νευτώνεια Θεωρία παριστά με αρκετή ακρίβεια τις κινήσεις των πλανητών και των δορυφόρων του ηλιακού συστήματος. Μόνον σε εξαιρετικές περιπτώσεις, όπως στις μελανές οπές οι διαφορές μεταξύ Νευτώνειας και Σχετικιστικής δυναμικής είναι σημαντικές. (Ένα πρόσφατο παράδειγμα που μελετήσαμε είναι ένα σύστημα 2 μελανών οπών. Οι κινήσεις μικρών σωμάτων γύρω από τις 2 αυτές μελανές οπές είναι οργανωμένες στην Νευτώνεια περίπτωση, ενώ είναι εν γένει χαοτικές στη Σχετικότητα).
Μία σημαντική εξέλιξη στους φυσικούς νόμους προήλθε από την εισαγωγή της κβαντικής θεωρίας. Πολλά προβλήματα της Φυσικής και της Χημείας λύθηκαν με εντυπωσιακό τρόπο χάρη στην κβαντική θεωρία. Π.χ. κατανοούμε σήμερα με μεγάλη ακρίβεια τη δομή των ατόμων και των μορίων και τις αντιδράσεις μεταξύ τους. Επίσης πολλά φαινόμενα της πυρηνικής Φυσικής και της Φυσικής των στοιχειωδών σωματίων εξηγούνται με τις σύγχρονες θεωρίες που αναφέρονται στις πυρηνικές δυνάμεις.
Πολλοί θεωρούν ότι σήμερα γνωρίζουμε πολύ καλά τους πιο βασικούς και θεμελιώδεις νόμους της Φύσεως. Υπάρχουν 4 βασικές δυνάμεις στη Φύση, η βαρύτης, η ηλεκτρομαγνητική, η ασθενής πυρηνική και η ισχυρή πυρηνική δύναμη. Αλλά ίσως υπάρχουν και άλλα φαινόμενα πέραν των 4 αυτών δυνάμεων ή νέες εκδηλώσεις των δυνάμεων αυτών. Π.χ. η επιταχυνόμενη διαστολή του Σύμπαντος μπορεί να αποδοθεί στο ότι η βαρύτης είναι απωστική σε μεγάλες αποστάσεις. Εξ' αλλου η ίδια η έννοια της δυνάμεως στη Γενική Θεωρία της Σχετικότητος αντικαθίσταται από την καμπύλωση του χωρόχρονου.
Τα τελευταία χρόνια έγινε σαφές ότι πολύ μεγάλη σημασία στη Φύση παίζουν τα μη γραμμικά φαινόμενα, όπως το χάος, που υπάρχει τόσο στην κλασική όσο και στην κβαντική φυσική. Ένα χαρακτηριστικό κλασικό παράδειγμα χάους εμφανίζεται στο πρόβλημα των 3 σωμάτων. Όταν δύο από τα τρία σώματα συγκρουσθούν δεν εμφανίζεται χάος, ενώ αν τα τρία σώματα συγκρουσθούν συγχρόνως παρουσιάζεται χάος κοντά στο σημείο συγκρούσεως. Μερικοί ταυτίζουν το χάος με την τύχη. Όμως το χάος είναι απολύτως ντετερμινιστικό, δηλαδή οι τροχιές των σωμάτων ακολουθούν αυστηρώς νόμους ενώ η τύχη ακολουθεί μόνον στατιστικούς νόμους. Γι' αυτό η μελέτη του χάους αποτελεί ένα σημαντικό και ενδιαφέρον σύγχρονο θέμα ερεύνης.
Σημαντικές προόδους στη σύγχρονη Φυσική αποτελούν οι μελέτες με ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Πριν από την ανάπτυξη των ηλεκτρονικών υπολογιστών οι ερευνητές προσπαθούσαν να βρουν μαθηματικούς τύπους που να περιγράφουν τα διάφορα φαινόμενα. Αλλά αυτό ήταν εν γένει αδύνατο. Ο διάσημος μαθηματικός Poincaré είχε προσπαθήσει να περιγράψει τα χαρακτηριστικά του χάους (γι' αυτό θεωρείται "πατέρας του Χάους") αλλά κατέληξε ότι το θέμα αυτό οδηγούσε σε τόσο πολύπλοκες καμπύλες "που δεν προσπαθούσε καν να τις ιχνογραφήσει".
Αργότερα όμως, με την χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών μπορέσαμε να δούμε τα γενικά χαρακτηριστικά του χάους (όπως τα fractals και τα φαινόμενα διαχύσεως). Σήμερα διαθέτουμε καταπληκτικά σχήματα fractals με χρώματα που εντυπωσιάζουν. Επίσης διαθέτουμε πληροφορίες για την εξέλιξη των αστέρων και των γαλαξιών που ήσαν αδιανόητες τα προηγούμενα έτη. Τέλος οι υπολογιστές βοήθησαν στην ανάπτυξη των ίδιων των μαθηματικών με τεράστια προγράμματα, όπως το Mathematica, που υπολογίζει μαθηματικούς τύπους και όχι απλώς αριθμητικά στοιχεία ή στατιστικά στοιχεία.
Μία άλλη σημαντική εξέλιξη της επιστήμης έγινε στη Βιολογία. Είναι εντυπωσιακό ότι ενώ όταν άρχισε επισήμως η μελέτη του ανθρώπινου γονιδιώματος το 1990 , υπολόγιζαν ότι θα ολοκληρωθεί μέσα σε 15 χρόνια και θα περιελάμβανε πάνω από 3 δισεκατομμύρια νουκλεοτίδια. Εν τούτοις με την καλή οργάνωση της διεθνούς συνεργασίας υπό τον Francis Collins και με την χρησιμοποίηση αυτοματοποιημένων μεθόδων το κύριο μέρος του προγράμματος αυτού ουσιαστικά τελείωσε σε 10 μόνο χρόνια, το 2000. Επίσης έχουν γίνει τεράστιες πρόοδοι στην μελέτη της λειτουργίας των ιών και των κυττάρων, και των πολυσύνθετων οργανισμών. Ένας ζωντανός οργανισμός δεν είναι απλώς το άθροισμα των επί μέρους ατόμων και μορίων του. Καίτοι ο οργανισμός αποτελείται από άτομα και μόρια, εν τούτοις, έχει αναπτύξει νέες (ολιστικές) ιδιότητες που δεν υπάρχουν στο ατομικό και το μοριακό επίπεδο.
Μία από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις όλων των εποχών είναι το ότι οι φυσικοί νόμοι που ισχύουν στη γη, ισχύουν μέχρι τα άκρα του ορατού Σύμπαντος. Από τα φάσματα των μακρινών αστέρων και γαλαξιών διαπιστώνουμε ότι παντού στο Σύμπαν υπάρχουν τα ίδια στοιχεία και μάλιστα με τις ίδιες εν γένει αναλογίες. Οι φασματικές γραμμές ανταποκρίνονται πλήρως στους νόμους της κβαντικής φυσικής. Τα μαγνητικά πεδία των αστέρων εξηγούνται με τις εξισώσεις Maxwell. Οι πηγές ενέργειας στο εσωτερικό των αστέρων εξηγούνται με βάση τις πυρηνικές δυνάμεις που μελετούμε στα πιο μεγάλα εργαστήρια της γης.
Τέλος οι κινήσεις των αστέρων και των γαλαξιών εξηγούνται με τους νόμους του Νεύτωνος και του Einstein. Π.χ. η διαστολή του Σύμπαντος αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές συνέπειες της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητος.
Αλλά η ερμηνεία της Φύσεως δεν σταματάει εδώ. Γιατί όσο πιο πολύ προχωρεί η Επιστήμη τόσο πιο βαθύτερα και δυσκολότερα ερωτήματα τίθενται. Υπάρχουν σήμερα τρία βασικά μέτωπα στην Επιστήμη.

(1) Η μικροσκοπική δομή των ατόμων της ύλης αποτελείται από πρωτόνια, νετρόνια και ηλεκτρόνια (ή τα αντίστοιχα αντιπρωτόνια, αντινετρόνια και ποζιτρόνια). Τα πρωτόνια και τα νετρόνια αποτελούνται από κουάρκς που συνδέονται με γλουόνια. Υπάρχουν ακόμη όμως τα σωμάτια W+ W-,Z και άλλα "στοιχειώδη" σωμάτια. Αλλά μήπως και αυτά τα σωμάτια είναι σύνθετα; Μερικοί υποστηρίζουν ότι τα κουάρκς αποτελούνται από μικρότερα σωμάτια που ονομάζονται πρεόνια.
Τελευταία αναπτύχθηκαν θεωρίες που θεωρούν τα στοιχειώδη σωμάτια ως δονήσεις μικρών χορδών (υπερχορδών). Οι υπερχορδές αυτές είναι πολύ μικρότερες από τις διαστάσεις των βασικών σωματίων του πυρήνος (πρωτονίων και νετρονίων) που είναι της τάξεως των 10-13cm. Αντιθέτως οι υπερχορδές έχουν διαστάσεις της τάξεως των 10-35cm, δηλαδή είναι ασύγκριτα μικρότερες. Για το λόγο αυτό οι θεωρίες αυτές δεν κατόρθωσαν να υποδείξουν ακόμη ούτε ένα πείραμα που θα ελέγξει την ύπαρξη των υπερχορδών. Εξ' άλλου δεν υπάρχει μία μόνον θεωρία υπερχορδών αλλά 5 βασικές θεωρίες που έχουν κάποιες σχέσεις μεταξύ τους. Έτσι διατυπώθηκε η άποψη ότι οι 5 αυτές θεωρίες είναι εκφράσεις μιάς "μυστηριώδους" ενοποιητικής θεωρίας Μ. Πολλοί προσπάθησαν να βρουν την ενοποιητική αυτή θεωρία Μ χωρίς όμως αποτέλεσμα. Και τελευταία ο S. Hawking και άλλοι διατύπωσαν την άποψη ότι η θεωρία Μ δεν είναι τίποτε άλλο παρά το σύνολο των 5 θεωριών υπερχορδών. Δεν υπάρχει, λένε, μία πραγματικότης αλλά πολλές. Και μάλιστα κατ' επέκταση υποστηρίζουν ότι υπάρχει ένα σύνολο 10500 θεωριών που αντιπροσωπεύουν όλα τα δυνατά Σύμπαντα. Τελευταία μάλιστα ορισμένοι μιλούν για περισσότερες από 1010000 θεωρίες που αντιστοιχούν σε διάφορα Σύμπαντα.
Οι τελευταίες έρευνες στο CERN για τις οποίες έχει γίνει τόσος λόγος τελευταία δεν πλησιάζουν καν την περιοχή ισχύος της θεωρίας των υπερχορδών. Ασχολούνται κυρίως για την επιβεβαίωση του βασικού προτύπου (του standard model) των στοιχειωδών σωματίων και έχουν δώσει αποδείξεις για την ύπαρξη του σωματίου Higgs που δημιουργεί τη μάζα των υπόλοιπων σωματίων. Προσπαθούν επίσης να ελέγξουν ορισμένες θεωρίες πέραν του βασικού προτύπου, όπως είναι η θεωρία της υπερσυμμετρίας, χωρίς όμως να έχουν μέχρι της στιγμής αυτής καθόλου θετικά αποτελέσματα. Οι ενέργειες που επιτυγχάνουν στο LHC (Large Hadron Collider) του CERN θα φθάσουν τα 7000 GeV (Giga electron Volts). Αλλά για να βρεθούν οι υπερχοδρές χρειάζονται ενέργειες της τάξεως των 1020 GeV ! Επομένως η έσχατη δομή της ύλης παραμένει σήμερα ένα θεμελειώδες πρόβλημα.
(2) Το δεύτερο μέτωπο της Φυσικής αφορά τη δομή του Σύμπαντος. Το Σύμπαν αποτελείται από αστέρες και μεσοαστρική ύλη που συγκροτούν τους γαλαξίες, και τα σμήνη και υπερσμήνη γαλαξιών. Αλλά εκτός από τους αστέρες και τη μεσοαστρική ύλη οι γαλαξίες φαίνεται ότι περιέχουν τεράστια ποσά αόρατης ύλης (σκοτεινής ύλης), της οποίας η φύση μας είναι άγνωστη. Τέλος η επιταχυνόμενη διαστολή του Σύμπαντος μαρτυρεί την ύπαρξη μιάς τεράστιας σκοτεινής ενέργειας που κυριαρχεί σε όλο το Σύμπαν . Η όλη ύλη - ενέργεια του Σύμπαντος υπολογίζεται ότι κατά 73% αποτελείται από την σκοτεινή ενέργεια, 23% σκοτεινή ύλη και μόνο 4% φωτεινή ύλη. Δηλαδή όλο το πλήθος των αστέρων και των γαλαξιών που παρατηρούμε με τα τηλεσκόπιά μας αποτελεί μόνο το 4% του υλικού που συγκροτεί το Σύμπαν.
Ένα άλλο τεράστιο πρόβλημα αποτελεί η αρχή του Σύμπαντος. Όσο πιο μακρυά παρατηρούμε με τα τηλεσκόπιά μας, τόσο πιο κοντά φθάνουμε στην κατάσταση του αρχικού Σύμπαντος. Η ηλικία του Σύμπαντος είναι περίπου 14 δισεκατομμύρια έτη. Επομένως όταν παρατηρούμε έναν γαλαξία σε απόσταση 13 δισεκατομμυρίων ετών φωτός, βλέπουμε πώς ήταν ο γαλαξίας αυτός 1 δισεκατομμύριο έτη από την αρχική έκρηξη του Σύμπαντος.
Για να προχωρήσουμε πιο κοντά στην αρχή του Σύμπαντος χρησιμοποιούμε όλες τις γνώσεις μας της Αστρονομίας και της Φυσικής των υψηλών ενεργειών. Έτσι γνωρίζουμε ότι όσο πιο κοντά είμαστε στην αρχή του Σύμπαντος, τόσο πιο μεγάλη ήταν η θερμοκρασία του. Παρατηρούμε την ακτινοβολία μικροκυμάτων, η οποία προέρχεται από τις αρχικές φάσεις του Σύμπαντος, όταν η θερμοκρασία του Σύμπαντος ήταν μερικές χιλιάδες βαθμοί. Πριν από αυτόν τον χρόνο δεν υπήρχαν άτομα, αλλά μόνο στοιχειώδη σωμάτια στο Σύμπαν. Αλλά στα πρώτα κλάσματα του πρώτου δευτερολέπτου του Σύμπαντος η θερμοκρασία ήταν εκατομμύρια και δισεκατομμύρια βαθμοί.
Οι σημερινές θεωρίες των υψηλών ενεργειών δέχονται ότι στα πρώτα κλάσματα του πρώτου δευτερολέπτου του Σύμπαντος οι διάφορες δυνάμεις της Φυσικής ήσαν ενοποιημένες. Π.χ. όταν η ηλικία του Σύμπαντος ήταν 10-12 δευτερόλεπτα ήσαν ενοποιημένες η ηλεκτρομαγνητική δύναμη με την ασθενή πυρηνική δύναμη. Όταν η ηλικία του Σύμπαντος ήταν 10-33 δευτερόλεπτα ήταν ενοποιημένη και η ισχυρή πυρηνική δύναμη και τέλος όταν η ηλικία του Σύμπαντος ήταν 10-43 δευτερόλεπτα (ο χρόνος αυτός λέγεται "χρόνος Planck") ήταν ενοποιημένη και η βαρύτης. (Ας μη θεωρήσουμε ότι οι τόσο μικροί αυτοί χρόνοι είναι ασήμαντοι. Γιατί σ' αυτούς τους μικροσκοπικούς χρόνους έγιναν τα πιο σημαντικά γεγονότα στο Σύμπαν).
Πριν από τον χρόνο Planck δεν ξέρουμε σχεδόν τίποτε, εκτός από το ότι η Γενική Θεωρία της Σχετικότητος δεν ίσχυε στην κατάσταση εκείνη. Αλλά οι θεωρίες που προσπαθούν να γενικεύσουν τη θεωρία της Σχετικότητος, είναι ακόμη πολύ αβέβαιες. Και όταν πλησιάζουμε, προς τα πίσω, στην αρχή του Big Bang η θερμοκρασία και η πυκνότης του Σύμπαντος τείνει στο άπειρο, και χάνουμε πλέον τις έννοιες του χώρου και του χρόνου. Δεν θα ασχοληθώ σήμερα με το θέμα αυτό θα τονίσω μόνο ότι η αρχή του Σύμπαντος είναι πέρα από τα όρια της Επιστήμης. Είναι καθαρά θέμα μεταφυσικής.
(3) Το τρίτο μέτωπο της Φυσικής αποτελεί η μελέτη των πολυπλόκων συστημάτων. Ενώ κατανοούμε εν πολλοίς τη συμπεριφορά του ηλιακού συστήματος και απλών δυναμικών συστημάτων, όπως ατόμων και απλών μορίων, έχουμε πολλές δυσκολίες στην κατανόηση πιο πολύπλοκων συστημάτων.
Γίνονται συνεχώς προσομοιώσεις με μεγάλους ηλεκτρονικούς υπολογιστές στο πρόβλημα των Ν σωμάτων, όπου το Ν φθάνει τα εκατομμύρια. Π.χ. έχουν γίνει αξιόλογες μελέτες της συμπεριφοράς των αστέρων που αποτελούν ένα γαλαξία. Επίσης έχουν μελετηθεί αριθμητικά χημικές ενώσεις που περιλαμβάνουν εκατοντάδες και χιλιάδες άτομα. Αλλά οι περισσότερες δομές που κατασκευάζουμε στους υπολογιστές μας είναι ασταθείς. Είμαστε ακόμη στα πρώτα στάδια κατανοήσεως των ευσταθών δομών που διέπουν τη ζωντανή ύλη. Γιατί το μόριο του DNA έχει τέτοια ευστάθεια ώστε αναπαράγεται πανομοιότυπα με μικρές μόνο παραλλαγές; Γιατί υπάρχει το RNA, οι πρωτεΐνες και οι άλλες πολύπλοκες ενώσεις της ζωής; Γιατί υπάρχουν τα κύτταρα με τις τόσες θαυμαστές ιδιότητες; Τέτοια ερωτήματα υπάρχουν πολλά. Και όταν μερικά από αυτά βρίσκουν τη λύση τους, νέα ερωτήματα ανακύπτουν που απαιτούν συνεχώς νέες έρευνες.
Ένα βασικό ερώτημα Φυσικής και Μαθηματικής υφής που υπάρχει στη βάση όλων αυτών των προβλημάτων είναι η διάκριση μεταξύ τάξης και χάους. Έως τώρα η διάκριση αυτή έχει γίνει εν πολλοίς κατανοητή σε συστήματα 2 διαστάσεων. Αλλά πολύ λίγα έχουν γίνει σε συστήματα πολλών διαστάσεων. Το θέμα αυτό έχει πολύ μέλλον ακόμη, και δεν φαίνεται καθόλου πώς θα είναι το τέλος του.
Το συμπέρασμα είναι ότι τα 3 μέτωπα που ανέφερα συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον των πιο σημαντικών ερευνητών της εποχής μας, αλλά και των καλύτερων νέων σπουδαστών που θα αποτελέσουν την πρωτοπορία της έρευνας του αύριο.

Β) Βελτίωση Ζωής
Το θέμα αυτό είναι τόσο μεγάλο, που θα χρειαζόταν ώρες για να
αναπτυχθεί.
Η ανάπτυξη της τεχνολογίας και οι εφαρμογές της στην καθημερινή μας ζωή
και ιδιαίτερα στην ιατρική αποτελούν τεράστια κεφάλαια της σημερινής επιστήμης.
Είναι εντυπωσιακό το ότι οι νέες ανακαλύψεις στην επιστήμη βρίσκουν πολύ σύντομα εφαρμογές που πολλαπλασιάζουν την απόδοση της επιστήμης και βελτιώνουν τη ζωή του ανθρώπου.
Π.χ. έχουν γίνει εντυπωσιακές εξελίξεις στην πληροφορική, στις τηλεπικοινωνίες και στους υπολογιστές. Όταν είχαμε αρχίσει να χρησιμοποιούμε συστηματικά ηλεκτρονικούς υπολογιστές στην Αστρονομία γύρω στο 1962, εγώ είχα αναπτύξει τα προγράμματα μου στο Ινστιτούτο Διαστημικών Ερευνών της NASA στη Νέα Υόρκη. Όταν επέστρεψα στην Ελλάδα έστελνα σ' έναν συνάδελφο στη Νέα Υόρκη τα στοιχεία που ήθελα να μου υπολογίσουν με τη μορφή τρυπημένων καρτών και μετά ένα μήνα είχα τα αποτελέσματα ταχυδρομικώς. Παρ' όλη την καθυστέρηση είχαμε ουσιαστικά αποτελέσματα. Σήμερα όμως οι ίδιοι υπολογισμοί μπορούν να γίνουν σε λίγα δευτερόλεπτα με έναν επιτραπέζιο υπολογιστή.
Μιά τελευταία εξέλιξη που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση ήταν η εγκατάσταση μιάς οθόνης στο Ευρωπαϊκό Αστεροσκοπείο του Νότου (ESO) στο Μόναχο χάρις στην οποία μπορούσαμε να κάνουμε αστρονομικές παρατηρήσεις με τα μεγάλα τηλεσκόπια της Χιλής μέσω δορυφόρου. Κάναμε τις παρατηρήσεις μας από το γραφείο μας χωρίς να χρειασθεί να πάμε στη Χιλή.
Εξ' άλλου οι εφαρμογές της τεχνολογίας στην Ιατρική υπήρξαν θεαματικές. Μία τέτοια εξέλιξη υπήρξε η ρομποτική χειρουργική με την οποία μπορούν να γίνονται επεμβάσεις από μεγάλη απόσταση.
H πιο πρόσφατη εξέλιξη στην Ιατρική οφείλεται στις εφαρμογές της νανοτεχνολογίας. Η νανοτεχνολογία χρησιμοποιείται για διαγνωστικούς και θεραπευτικούς σκοπούς. Π.χ. γίνεται μεταφορά φαρμακευτικών ουσιών που απελευθερώνονται μόνο πάνω στα πάσχοντα κύτταρα χωρίς να πλήττονται τα υγιή. Επίσης είναι δυνατόν να αντικατασταθούν ελαττωματικά γονίδια με άλλα υγιή.
Μία ανάπτυξη των εξελίξεων αυτών στην Ελλάδα έγινε πριν από λίγες ημέρες στο Ιατροβιολογικό Κέντρο της Ακαδημίας Αθηνών κατά την επέτειο των 10 ετών λειτουργίας του.

Γ) Άλλοι Σκοποί
Έρχομαι τώρα σε μερικούς άλλους σκοπούς της επιστήμης.

 

1) Αμυντικοί Σκοποί- Πόλεμος
Τα ποσά που διατίθενται για αμυντικούς (και επιθετικούς) σκοπούς είναι τόσο μεγάλα, ώστε θα μπορούσε να πει κανείς ότι η πολεμική βιομηχανία είναι κύριος σκοπός της επιστήμης. Παρ' όλα αυτά ο πόλεμος μόνον ως κακό (έστω και αναγκαίο) μπορεί να θεωρηθεί.
Αυτό δεν σημαίνει ότι η αμυντική θωράκιση μιάς χώρας δεν είναι απαραίτητη. Επομένως η αμυντική βιομηχανία και η αντίστοιχη επιστημονική έρευνα είναι αναγκαία. Αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι συμφωνίες αφοπλισμού και ελέγχου των εξοπλισμών είναι ακόμη καλύτερες. Και εδώ πρέπει να χρησιμοποιηθεί η επιστήμη για να ελέγχει τις κρυφές πυρηνικές δοκιμές ή τη διασπορά των χημικών και βιολογικών όπλων.
Πάντως στο θέμα αυτό υπεισέρχονται πολλά ηθικά προβλήματα. Θα δώσουν οι επιστήμονες ψεύτικα στοιχεία για να υποστηρίξουν την πολιτική της κυβέρνησής τους; Κάτι τέτοιο έγινε στην προετοιμασία του τελευταίου πολέμου στο Ιράκ. Δεν υπήρχαν πυρηνικά όπλα, ούτε χημικά και βιολογικά όπλα σε ποσότητες που να απειλούν ολόκληρο τον πλανήτη.
Άλλο παράδειγμα απετέλεσε η ανάπτυξη του πολέμου των άστρων (star war). Διετέθησαν απίστευτα μεγάλα ποσά για την προετοιμασία ενός πολέμου στο διάστημα που αποδείχθηκαν στο τέλος άχρηστα μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενώσεως. Αλλά βεβαίως οι πολεμικές βιομηχανίες έχουν κάθε λόγο να προκαλούν πολέμους, ή έστω απειλές πολέμων. Γι' αυτό αγωνίζονται με νύχια και με δόντια να διατηρήσουν την επιρροή τους και την παραγωγή τους. και δεν είναι καθόλου εύκολο να μεταφερθούν ξαφνικά όλα τα ποσά του Υπουργείου Άμυνας σε ειρηνικούς σκοπούς. Θυμάμαι μία χρονιά στις Ηνωμένες Πολιτείες που περίσσεψαν μεγάλα ποσά από τον πόλεμο των άστρων και έπρεπε να διατεθούν εντός ενός ορισμένου έτους. Έβαλαν μία επιτροπή καθηγητών για να διαθέσουν τα ποσά αυτά, αλλά όλα έγιναν πρόχειρα.
2) Οικονομία
Το επόμενο θέμα είναι η Οικονομία, που ενδιαφέρει ιδιαίτερα τη χώρα μας.
Ο πόλεμος δεν είναι ο μόνος τρόπος επικρατήσεως ενός κράτους ή του βιομηχανικού - στρατιωτικού κατεστημένου μέσα σε ένα κράτος. Η οικονομία αποτελεί ένα άλλο πεδίο τεράστιου ανταγωνισμού, που συνεχίζει τον πόλεμο με "ειρηνικά" μέσα.
Ο πόλεμος αυτός αρχίζει με την κυριαρχία πάνω στις πρώτες ύλες. Υδρογονάνθρακες, ορυκτά, σπάνιες ύλες. Οι πόλεμοι για το πετρέλαιο είναι απλώς το τελευταίο βήμα στον πόλεμο της οικονομικής επικρατήσεως.
Η χρησιμοποίηση φθηνού εργατικού δυναμικού, η δημιουργία ευρεσιτεχνιών (πατεντών) από τις φαρμακοβιομηχανίες, η καταπάτηση των πατεντών από την Κίνα και άλλες χώρες έξω από το σύστημα κλπ. αποτελούν επίσης όπλα οικονομικής επικράτησης.
Π.χ. όταν αναπτύχθηκε η έρευνα του γονιδιώματος έγιναν νόμοι που απαγορεύουν να γίνουν τα ευρήματα αυτά πατέντες. Αλλά γίνονται τεράστιες προσπάθειες να παρακαμφθούν οι νόμοι αυτοί, με τη μεταφορά των εργαστηρίων σε άλλες χώρες που δεν έχουν απαγορευτική νομοθεσία.
Είναι απίστευτο το πόσο παγκοσμιοποιημένη είναι η οικονομία σήμερα. Μία μικρή αναταραχή σε μιά άκρη του πλανήτη μπορεί να κατεβάσει αμέσως εντυπωσιακά τα χρηματιστήρια όλου του κόσμου. Και μία αισιόδοξη δήλωση ορισμένων πολιτικών προσώπων μπορεί να τα ανεβάσει επίσης ταχύτατα.
Αλλά η οικονομία μπορεί να αποτελέσει την ενοποιητική δύναμη μεταξύ των λαών. Όχι μόνο με την παροχή δωρεών στους ασθενέστερους, αλλά κυρίως με την συνεργασία, και την αξιοποίηση όλων των δυνάμεων όλων των λαών της γης.
Δεν θα επεκταθώ περισσότερο στο θέμα αυτό. Θ' αναφερθώ όμως σ' ένα τρίτο θέμα που έχει πολύ σημαντικές προεκτάσεις.
3) Ολοκληρωτική Κυριαρχία
Στις αρχές του 20ου αιώνα ο Aldous Huxley έγραψε ένα προφητικό βιβλίο, το "New brave world" (Nέος θαυμάσιος κόσμος), όπου περιγράφει ένα ολοκληρωτικό καθεστώς που κυριεύει τα πάντα, κυρίως τον νου των ανθρώπων. Είναι ένα εφιαλτικό όνειρο. Οι άνθρωποι χωρίζονται από μωρά σε τάξεις. Και οι κατώτερες τάξεις μαθαίνουν μόνο να δουλεύουν και να υπηρετούν τον ηγέτη τους. Στα νηπιαγωγεία των εργατών τα παιδιά εκπαιδεύονται ν' αποφεύγουν κάθε τί το ωραίο. Όταν πλησιάζουν λουλούδια ή ωραίες εικόνες δέχονται οδυνηρές ηλεκτρικές εκκενώσεις που τα κάνουν να τα μισήσουν. Και κανείς (σχεδόν) δεν τολμάει ν' αμφισβητήσει το καθεστώς.
Κανείς σχεδόν τότε δεν φανταζόταν ότι οι εφιαλτικές αυτές συνθήκες θα επραγματοποιούντο τόσο γρήγορα. Αλλά οι συνθήκες στις δικτατορίες του Χίτλερ και του Στάλιν ξεπέρασαν κάθε φαντασία. . Έχουν γραφεί πολλά για τις συνθήκες ζωής στη Ναζιστική Γερμανία. Εξ' άλλου ο Σολζενίτσιν έχει γράψει στα βιβλία του " Ο πρώτος κύκλος" και "Γκουλάγκ" τις συνθήκες που επεκράτησαν στη Σοβιετική Ένωση του Στάλιν.
Το τραγικό είναι ότι για την εφαρμογή της ολοκληρωτικής κυριαρχίας χρησιμοποιήθηκαν όλα τα μέσα της επιστήμης και της τεχνολογίας.
Εξ' άλλου η προπαγάνδα χρησιμοποίησε τα επιστημονικά επιτεύγματα για να υποβάλει την κυβερνητική ιδεολογία σε όλα τα επίπεδα. Όταν επισκέφθηκα το Λένινγκράντ προ αρκετών ετών είδα μία τεράστια εκκλησία, τη μητρόπολη του Καζάν, που είχε μετατραπεί σε αθεϊστικό μουσείο. Εκεί έκαναν, με εικόνες και σχέδια, αντιπαράθεση της θρησκείας με την επιστήμη. Π.χ. πλάι σε μία εικόνα που παρίστανε την δημιουργία του κόσμου ήταν σχέδια για μιά θεωρία προέλευσης του ηλιακού συστήματος του ρώσου αστρονόμου Ο. Σμιτ (που, ας σημειωθεί, κανείς δεν τον αναφέρει πλεόν σήμερα). Δίπλα σε μία απλοϊκή εικόνα που παρίστανε την ψυχή που φεύγει από τον άνθρωπο όταν πεθαίνει, υπήρχε περιγραφή των πειραμάτων του Παυλώφ για τα "υποθετικά αντανακλαστικά" (δηλαδή η ψυχή δεν είναι παρά τα "υποθετικά αντανακλαστικά" του Παυλώφ).
Ευτυχώς ο νέος θαυμάσιος κόσμος του Ηuxley έπαυσε να υπάρχει με τέτοιο εμφανή τρόπο στις περισσότερες χώρες της γης. Αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν εξαιρέσεις. Όσοι είδαν στην τηλεόραση την κηδεία του Kim Jong II στη Βόρειο Κορέα, είδαν τον απίστευτο σπαραγμό του λαού (αληθινό ή ψεύτικο δεν έχει σημασία) κατά τη διάρκεια της κηδείας.
Υπάρχουν και άλλες μορφές ολοκληρωτισμού σε διάφορες χώρες, ακόμη και στις Ηνωμένες Πολιτείες (αρκεί να αναφέρω τα τελειοποιημένα βασανιστήρια που επιτρέπονται στο Γκουαντάναμο ή τα βασανιστήρια που κάνουν Αμερικανοί σε άλλες χώρες).
4) Τα "έσχατα" ερωτήματα
Στο τελευταίο μέρος της ομιλίας μου θα θίξω ένα βασικό ερώτημα. Δίνει η επιστήμη απάντηση σε όλα τα βασικά ερωτήματα του ανθρώπου;
Η απάντηση είναι βεβαίως όχι. Υπάρχουν θέματα που ξεπερνούν την επιστήμη, που βρίσκονται πέρα από τα όρια της επιστημονικής έρευνας.
Το πρώτο θέμα είναι οι Αξίες. Αλλά δεν θα επεκταθώ στο θέμα αυτό. Η Ακαδημία Αθηνών έχει κάνει μερικά πολύ αξιόλογα διεθνή συνέδρια σχετικά με τις πανανθρώπινες αξίες και αντίστοιχες δημοσιεύσεις που κυκλοφόρησαν ευρύτατα διεθνώς.
Θ' αναφερθώ μόνο σε ένα δεύτερο και τελευταίο θέμα που είναι το νόημα του κόσμου.
To Nόημα του Κόσμου
Η Επιστήμη αναζητεί συνεχώς όλο και βαθύτερα αίτια του Κόσμου. Γιατί την ημέρα έχουμε φως και τη νύκτα σκοτάδι; Διότι την ημέρα μας φωτίζει ο ήλιος. Και γιατί φωτίζει η ́Ηλιος; Διότι στο εσωτερικό του γίνονται πυρηνικές αντιδράσεις που παράγουν ενέργεια. Γιατί όμως γίνονται αυτές οι πυρηνικές αντιδράσεις; Εδώ χρειάζεται να επιστρατεύσει κανείς όλη τη Φυσική των υψηλών ενεργειών, την Κβαντομηχανική και τη Σχετικότητα για να εξηγήσει πώς γίνονται οι βασικές πυρηνικές αντιδράσεις που μετατρέπουν το υδρογόνο σε ήλιο, ενώ ένα μέρος της μάζας μετατρέπεται σε ενέργεια σύμφωνα με την εξίσωση του Einstein.
Αλλά τα ερωτήματα δεν σταματούν. Γιατί υπάρχουν αυτές οι φυσικές δυνάμεις, γιατί υπάρχουν τα κβαντικά φαινόμενα, γιατί η μάζα ουσιαστικά ταυτίζεται με την ενέργεια; Εδώ πλέον η Επιστήμη σταματά με μιά διαπίστωση. Διότι έτσι είναι οι φυσικοί νόμοι που διέπουν το Σύμπαν. Αρκεί όμως αυτό;
Μιά διαφορετική απάντηση δίνει η Ανθρωπική Αρχή της Φυσικής. Αν οι φυσικοί νόμοι ήσαν διαφορετικοί δεν θα υπήρχε η ζωή, δεν θα υπήρχαμε εμείς να κάνουμε τέτοιες ερωτήσεις. Οι φυσικοί νόμοι είναι απολύτως κατάλληλοι για την ανάπτυξη της ζωής και του ανθρώπου. Αν η βαρύτης, οι ηλεκτρομαγνητικές δυνάμεις ή οι πυρηνικές δυνάμεις άλλαζαν έστω και ελάχιστα, δεν θα υπήρχαν αστέρες και πλανήτες με τις κατάλληλες θερμοκρασίες, δεν θα υπήρχε ο άνθρακας και τα άλλα χημικά στοιχεία που απαρτίζουν τη ζωή, ή η ζωή θα είχε εξαφανισθεί πριν προλάβει να εξελιχθεί μέχρι τον άνθρωπο. Υπάρχουν πάρα πολλές εκδηλώσεις της Ανθρωπικής Αρχής που δείχνουν ότι οι φυσικοί νόμοι, οι σταθερές που εισέρχονται στους φυσικούς νόμους, και οι αρχικές συνθήκες που οδήγησαν στη σημερινή μορφή του Σύμπαντος είναι με μεγάλη ακρίβεια αυτά που χρειάζονται για να δημιουργηθεί η ζωή και ο άνθρωπος.
Αυτές οι διαπιστώσεις δείχνουν μία καταπληκτική σκοπιμότητα στους φυσικούς νόμους.
Αλλά υπάρχει αλήθεια κάποια σκοπιμότης στο Σύμπαν; Ή όλα όσα παρατηρούμε και διαπιστώνουμε είναι τυχαία; Μερικοί υποστηρίζουν ότι οι φυσικοί νόμοι είναι αποτέλεσμα τύχης. Και επειδή διαπιστώνουμε ότι οι φυσικοί νόμοι είναι παγκόσμιοι, δηλαδή οι ίδιοι νόμοι ισχύουν σε όλο το ορατό Σύμπαν, άρα θα υπάρχουν και απειράριθμα άλλα Σύμπαντα, έξω από το δικό μας, όπου οι φυσικοί νόμοι είναι διαφορετικοί. Έτσι δημιουργήθηκε η ιδέα του Πολυσύμπαντος. Π.χ. στο δικό μας Σύμπαν η ηλεκτρομαγνητική δύναμη είναι 1040 φορές ισχυρότερη από την βαρύτητα. Σε άλλα όμως Σύμπαντα η βαρύτης θα μπορούσε να είναι ισχυρότερη από την ηλεκτρομαγνητική δύναμη, κ.ο.κ. Αν υπάρχουν απειράριθμα Σύμπαντα στο Πολυσύμπαν, οι διάφορες σταθερές, οι διάφορες αρχικές συνθήκες και τελικά οι διάφοροι φυσικοί νόμοι θα μπορούσαν να έχουν κάθε δυνατή μορφή. Όλα θα ήταν τυχαία.
Σε μερικά από αυτά τα Σύμπαντα ίσως θα μπορούσε να δημιουργηθεί ζωή, αλλά η πιθανότης να γίνει κάτι τέτοιο είναι απίστευτα μικρή. Θα ήταν πολύ πιο πιθανό να περπατήσει κανείς πάνω στο νερό, αν τα μόρια του νερού κινούνται με κατάλληλες ταχύτητες ώστε να συγκρατούν τα πέλματά μας και να μη βουλιάζουμε. Παρ' όλα αυτά η πιθανότης να περπατήσουμε άνετα πάνω στο νερό δεν είναι μηδενική, άρα κάτι τέτοιο μπορεί κάποτε να γίνει,
μέσα στον άπειρο χρόνο. . Πολύ μικρότερη είναι η πιθανότης να υπάρχει ένα Σύμπαν με τις κατάλληλες συνθήκες για τη δημιουργία της ζωής. Αλλά όσο μικρή και αν είναι, δεν είναι μηδενική. Αν λοιπόν υπάρχουν άπειρα Σύμπαντα τότε θα μπορούσαν να υπάρξουν κάπου Σύμπαντα κατάλληλα για τη ζωή, έστω και αν αυτά είναι ελάχιστα, εν σχέσει με τα νεκρά Σύμπαντα, όπου δεν υπάρχει ίχνος ζωής.
Και για ν' αναφέρω ένα παράδειγμα, θα μπορούσε να υπάρχει κάπου σε τεράστια απόσταση κάποιο Σύμπαν που να μοιάζει πολύ με το δικό μας, ώστε να έχει ανθρώπους σαν εμάς, με μόνη διαφορά ότι εκεί όλοι οι Έλληνες είναι δισεκατομμυριούχοι. Μακάρι να βρίσκαμε ένα τέτοιο Σύμπαν και να μάθουμε πώς τα κατάφεραν εκείνοι οι άνθρωποι.
Δυστυχώς όμως δεν υπάρχει η παραμικρή δυνατότης να επικοινωνήσουμε με άλλα Σύμπαντα του Πολυσύμπαντος, για να διατυπώσουμε την ύπαρξή τους. Ένας απλός υπολογισμός το δείχνει αυτό. Οι διαστάσεις του Σύμπαντος μας είναι της τάξης των 14 δισεκατομμυρίων ετών φωτός και το όριο του ορατού μας Σύμπαντος διαστέλλεται με την ταχύτητα του φωτός. Δηλαδή δεν μπορούμε να δούμε κάτι έξω από το Σύμπαν μας γιατί χρειαζόμαστε μία ταχύτητα μεγαλύτερη από την ταχύτητα του φωτός, πράγμα που αποκλείεται. Αλλά το πλησιέστερο Σύμπαν του Πολυσύμπαντος, έξω από το δικό μας Σύμπαν, απέχει κάπου 1010000000 έτη φωτός. Δηλαδή με όσα γνωρίζουμε από την Φυσική και την Αστρονομία, είναι αδύνατο να ελέγξουμε την ύπαρξη των άλλων αυτών Συμπάντων του Πολυσύμπαντος.
Έτσι φαίνεται ότι η ιδέα του Πολυσύμπαντος δεν είναι ουσιαστικά μία επιστημονική θεωρία. Διότι κάθε επιστημονική θεωρία κάνει προβλέψεις και προεκτάσεις που είναι δυνατόν να ελεγχθούν με την παρατήρηση και το πείραμα. Όταν όμως κανείς ξέρει ότι κανένας έλεγχος δεν μπορεί να υπάρξει στις προβλέψεις του Πολυσύμπαντος τότε κάνει κάτι σαν μία ταινία επιστημονικής φαντασίας. Κάνει τέχνη (ασφαλώς ενδιαφέρουσα τέχνη) αλλά όχι επιστήμη. Π.χ. σε μιά κινηματογραφική ταινία μπορεί οι Έλληνες να είναι δισεκατομμυριούχοι, αλλά αυτό δεν έχει δυστυχώς σχέση με την πραγματικότητα.
Τελικά, το αν υπάρχει σκοπιμότης στο Σύμπαν είναι θέμα θρησκείας ή φιλοσοφίας. Βεβαίως η θρησκεία ξεκινάει με την πίστη ότι στο Σύμπαν, στη ζωή, στον άνθρωπο, υπάρχει σκοπιμότης. Ο άνθρωπος δεν έγινε τυχαία, αλλά υπήρχε ανέκαθεν στο σχέδιο του Θεού. Από αυτήν την αρχική θέση προκύπτουν όλες οι θρησκευτικές και ηθικές έννοιες. Υπάρχουν αιώνιες αξίες που αποτελούν τη βάση της ηθικής. Υπάρχει ένας αιώνιος προορισμός του ανθρώπου, που δεν περιορίζεται στη ζωή του εδώ στη γη.
Προφανώς αυτές τις προτάσεις η θρησκεία δεν μπορεί να τις αποδείξει επιστημονικά. Δεν μπορεί να βγάλει συμπεράσματα με τον τρόπο που βγάζουν συμπεράσματα οι φυσικές επιστήμες. Αλλά και από την άλλη πλευρά δεν μπορεί ν' αποδειχθεί επιστημονικά ότι δεν υπάρχει σκοπιμότης στη φύση. Δεν μπορεί να ισχυρισθεί κανείς ότι μόνον η a priori άρνηση κάθε σκοπιμότητος στη φύση είναι επιστημονική. Όταν μάλιστα για να υποστηρίξει κανείς την αρνητική αυτή άποψη αναγκάζεται να δεχθεί, χωρίς καμία απόδειξη, ότι υπάρχουν άπειρα ουσιαστικά Σύμπαντα πέρα από το δικό μας Σύμπαν.
Η πιο σοβαρή και τίμια απάντηση του επιστήμονος στο θέμα αυτό είναι "δεν ξέρω". Άλλωστε υπάρχει ένα πολύ σημαντικό θεώρημα, το θεώρημα του Gödel, που αποδεικνύει ότι κανένα λογικό σύστημα δεν είναι πλήρες. Δηλαδή όποια αξιώματα και αν δεχθούμε, όποιες υποθέσεις και αν κάνουμε, υπάρχουν πάντοτε αλήθειες που δεν μπορούν ν' αποδειχθούν, που είναι πάντα πέρα από τα όρια του συστήματός μας. Έτσι είναι όχι απλώς απίθανο, αλλά ουσιαστικά αδύνατο ότι θα υπάρξει κάποτε μιά πλήρης επιστημονική απάντηση σε όλα τα έσχατα προβλήματα της Υπάρξεως, του Κόσμου, και του Ανθρώπου ειδικότερα.
Και τότε τί κάνει η Επιστήμη ;
Η Επιστήμη αγωνίζεται και προχωρεί στην πραγμάτωση ευγενικών σκοπών, όπως είναι η γνώση και εξυπηρέτηση του Ανθρώπου. Αλλά δεν είναι δυνατόν να προβλέψουμε ένα τέλος στον Αγώνα και στην Πρόοδό της. Γιατί στο τέλος-τέλος ο κύριος σκοπός της Επιστήμης είναι ακριβώς αυτός ο Αγώνας για Πρόοδο, που συνεχίζεται και θα συνεχίζεται απεριόριστα, χωρίς ένα τέλος στον ορίζοντα.

Χ.Γεώργιος Παπαθανασίου PhD

Αρχιεπίσκοπος ORCC -SSPXII

PS.Σε μια αυτο-αναιρούμενη  και μετα-μοντέρνα εποχή η αξιωματική λογική περνά στο χώρο της αμφισβήτησης.Μια θεωρία ,μια πράξη και μια απόδειξη μέσα σε ένα ενιαίο μελετητικό σύνολο θεωρείται ουτοπία.

Ενα θεώρημα -μια απόδειξη ,μαζί με τα σχετικά πορίσματα εξ'αυτών μετασχηματίζονται σε μια αέναη ακολουθία ,μια σειρά σκέψεων.Η θρησκεία ατυχώς πολλά και διάφορα με τα επιστημονικά όπλα δεν μπορεί να σταθεί αποδεικτικά.Δεν υπάρχουν συμπεράσματα από οιανδήποτε έρευνα ,όταν προβάλλετε η πίστη,....Και σήμερα το Σύμπαν έγινε τμήμα του Πολυσύμπαντος ,μοντέρνα εποχή -μετα-μοντέρνα,η φυσική των όλων μεταφυσική.

Χάνεις και χάνεσαι και επιστρέφεις και μιλάς για κάτι που και εσύ δεν πιστεύεις ,γιατί σου λείπει είτε η πίστη είτε η επιστημονικότητα.Κατα άλλα καλά τα λέμε,....

«Λύτρωσαί με τοῦ βορβόρου τῶν ἔργων μου» : Το Κοντάκιο τοῦ ταπεινοῦ Ῥωμανοῦ εἰς τὴν πόρνην˙ τῇ μεγάλῃ τετράδι.

Ο συναξαριστής της εσπερινής ακολουθίας της Μεγάλης Τρίτης σημειώνει :

 « Τῇ ἁγίᾳ καὶ μεγάλῃ Τετάρτῃ τῆς ἀλειψάσης τὸν Κύριον μύρῳ πόρνης γυναικὸς μνείαν ποιεῖσθαι οἱ θειότατοι πατέρες ἐθέσπισαν, ὅτι πρὸ τοῦ σωτηρίου πάθους μικρὸν τοῦτο γέγονεν ». 

Με την έκφραση μνείαν ποιεῖσθαι οἱ θειότατοι πατέρες ἐθέσπισαν, ο συναξαριστής παρεμβάλει στην αφήγηση τον λειτουργικό χρόνο της παραδόσεως που στην περίπτωσή μας ενεργείται ταυτοχρονικά με το ιδρυτικό γεγονός της ανάμνησης, καθώς απαιτεί την συγχρονική εμβίωσή του : Κάθε Μεγάλη Τετάρτη είναι η ίδια Μεγάλη Τετάρτη. Η θέσπιση (ἐθέσπισαν) της αναμνήσεως ανάγεται σε ένα συλλογικό ιστορικό βάθος που δεν μας είναι και τόσο άγνωστο. Καταρχήν γιατί έχουμε ένα γεγονός καταγεγραμμένο που η κοινότητα αποφασίζει να επικαιροποιεί διαχρονικά, αφού προηγουμένως το έχει εντάξει στην κανονική γραφική της παράδοση. Σε πρακτικό επίπεδο γνωρίζουμε από το Pelegrinatio ad loca sancta της Egeria ή Etheria (± αρχές 5^ου αι.) πως στο μαρτύριο του ναού της Αναστάσεως των Ιεροσολύμων την Μεγάλη Τετάρτη διαβαζόταν ένα απόσπασμα από το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο που κατέληγε ως εξής : « Illum locum ubi Iudas Scariothes ivit ad Iudaeos et definivit quid ei darent, ut traderent Dominum ». 

Το παραπάνω απόσπασμα παραπέμπει στο Μτθ. 26, 6-16 : 

« Τοῦ δὲ Ἰησοῦ γενομένου ἐν Βηθανίᾳ ἐν οἰκίᾳ Σίμωνος τοῦ λεπροῦ, προσῆλθεν αὐτῷ γυνὴ ἀλάβαστρον μύρου ἔχουσα βαρυτίμου, καὶ κατέχεεν ἐπὶ τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ ἀνακειμένου. ἰδόντες δὲ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἠγανάκτησαν λέγοντες· Εἰς τί ἡ ἀπώλεια αὕτη; ἠδύνατο γὰρ τοῦτο τὸ μύρον πραθῆναι πολλοῦ καὶ δοθῆναι τοῖς πτωχοῖς. γνοὺς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς· Τί κόπους παρέχετε τῇ γυναικί; ἔργον γὰρ καλὸν εἰργάσατο εἰς ἐμέ. τοὺς πτωχοὺς γὰρ πάντοτε ἔχετε μεθ' ἑαυτῶν, ἐμὲ δὲ οὐ πάντοτε ἔχετε. βαλοῦσα γὰρ αὕτη τὸ μύρον τοῦτο ἐπὶ τοῦ σώματός μου, πρὸς τὸ ἐνταφιάσαι με ἐποίησεν. ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὅπου ἐὰν κηρυχθῇ τὸ εὐαγγέλιον τοῦτο ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ, λαληθήσεται καὶ ὃ ἐποίησεν αὕτη εἰς μνημόσυνον αὐτῆς. Τότε πορευθεὶς εἷς τῶν δώδεκα, ὁ λεγόμενος Ἰούδας Ἰσκαριώτης, πρὸς τοὺς ἀρχιερεῖς εἶπε· Τί θέλετέ μοι δοῦναι, καὶ ἐγὼ ὑμῖν παραδώσω αὐτόν; οἱ δὲ ἔστησαν αὐτῷ τριάκοντα ἀργύρια. καὶ ἀπὸ τότε ἐζήτει εὐκαιρίαν ἵνα αὐτὸν παραδῷ ». 

Την διαχρονικότητα της λειτουργικής παραδόσεως, που μαρτυρά ήδη από τις αρχές του 5^ου αιώνα η Egeria, την συναντάμε ανέπαφη στο σύγχρονο λειτουργικό τυπικό. Έτσι διαβάζουμε πως κατά την τέλεση του εσπερινού των προηγιασμένων Τιμίων Δώρων της Μεγάλης Τετάρτης το αναγιγνωσκόμενο ευαγγελικό απόσπασμα είναι το Μτθ. 26, 6-16. Αυτό έχει να μας πει πως στην λειτουργική συνείδηση η αφήγηση του περιστατικού της Βηθανίας, δηλαδή το μύρωμα των ποδιών του Χριστού από μία πόρνη γυναίκα στο σπίτι του λεπρού Σίμωνα και, η προδοσία του – ή μάλλον η μηχάνευσή της – απ΄ τον Ιούδα υπήρξαν γεγονότα που η Εκκλησία μνημονεύει την ίδια μέρα. Με απλά λόγια, η σύγχρονη τυπική διάταξη αποτελεί αρχαία εκκλησιαστική παράδοση.

Το περιστατικό όμως της Βηθανίας δημιούργησε πολλά προβλήματα στα οποία ούτε οι λίγες γνώσεις μου, ούτε κι ο χώρος επιτρέπει να αναφερθώ. Παρόλα αυτά τα προβλήματα επισημάνθηκαν από τους υπομνηματιστές και τους συναξαριστές επικεντρωμένα στο πρόσωπο αυτής της γυναίκας. Την σύγχυση δημιούργησε μία άλλη περικοπή, η Λκ. 7, 36-50, σύμφωνα με την οποία ο Χριστός δέχτηκε το μύρωμα των ποδιών του με τα δάκρυα και τα αρώματα μίας πόρνης γυναίκας, που εισέβαλε βίαια στο σπίτι ενός άλλου Σίμωνα, που ανήκε στην τάξη των Φαρισαίων. Οι ομοιότητες ευνόητα δημιούργησαν ερμηνευτικά και εξηγητικά ζητήματα. 

Ο Νικηφόρος Βλεμμύδης στον συναξαριστή του υποστήριξε πως ήταν δύο διαφορετικές οι γυναίκες των ευαγγελικών αφηγήσεων και καταπώς φαίνεται έχει δίκιο. Στην ποιητική όμως παράδοση οι υμνογράφοι επέλεξαν να συνθέσουν τις δύο αφηγήσεις για λόγους διδακτικούς – χωρίς βεβαίως αυτό να αποκλείει την εγγενή τους ορμή που αναζητούσε παράταση της συγκίνησης, εμβάθυνση της λογικής διαδικασίας. Φέρνω στο τραπέζι το παράδειγμα Ρωμανού του Μελωδού˙ συγκεκριμένα μία ποιητική σύνθεση επιγραφόμενη : « Τῇ μεγάλῃ τετράδι, κοντάκιον εἰς τὴν πόρνην, ἰδιόμελον, φέρον ἀκροστιχίδα τήνδε˙ τοῦ ταπεινοῦ Ῥωμανοῦ, ἦχος πλ. δ´ ». 

Θα επισημάνει κανείς πως στο χρησιμοποιούμενο λειτουργικό τυπικό σώζεται ένα Κοντάκιο και ένας Οίκος που διαβάζονται το απόγευμα της Μεγάλης Τρίτης. Έχουν ως εξής :

- « Ὑπὲρ τὴν Πόρνην Ἀγαθὲ ἀνομήσας, δακρύων ὄμβρους οὐδαμῶς σοι προσῆξα, ἀλλὰ σιγῇ δεόμενος προσπίπτω σοι, πόθῳ ἀσπαζόμενος, τοὺς ἀχράντους σου πόδας, ὅπως μοι τὴν ἄφεσιν, ὡς Δεσπότης παράσχῃς, τῶν ὀφλημάτων κράζοντι Σωτήρ. Ἐκ τοῦ βορβόρου τῶν ἔργων μου ῥῦσαί με ». 

- « Ἡ πρῴην ἄσωτος Γυνή, ἐξαίφνης σώφρων ὤφθη, μισήσασα τὰ ἔργα, τῆς αἰσχρᾶς ἁμαρτίας, καὶ ἡδονὰς τοῦ σώματος, διενθυμουμένη τὴν αἰσχύνην τὴν πολλήν, καὶ κρίσιν τῆς κολάσεως, ἣν ὑποστῶσι πόρνοι καὶ ἄσωτοι, ὧν περ πρῶτος πέλω, καὶ πτοοῦμαι, ἀλλ' ἐμμένω τῇ φαύλῃ συνηθείᾳ ὁ ἄφρων, ἡ Πόρνη δὲ γυνή, καὶ πτοηθεῖσα, καὶ σπουδάσασα ταχύ, ἦλθε βοῶσα πρὸς τὸν Λυτρωτήν· Φιλάνθρωπε καὶ οἰκτίρμον, ἐκ τοῦ βορβόρου τῶν ἔργων μου ῥῦσαί με ». 

Τα δύο παραπάνω ποιήματα δεν ανήκουν στον Ρωμανό. Ο συγγραφέας τους είναι άγνωστος αν και φαινομενικά παραπέμπει στον Ρωμανό. Το μόνο που ανήκει στον Ρωμανό είναι η καταληκτική επωδός « ἐκ τοῦ βορβόρου τῶν ἔργων μου ῥῦσαί με », την οποία βεβαίως συναντάμε συνεχώς επαναλαμβανόμενη στο δικό του έργο. Η διάσωση του σπαράγματος αυτού οφείλεται στην επίδραση που η ποιητική του Ρωμανού ασκούσε στους ομοτέχνους του. Κατά τα άλλα, το ιδιόμελο κοντάκιό του αποτελείται από δύο Προοίμια και δεκαοκτώ στροφές, καθεμία εκ των οποίων διαρθρώνεται σε έντεκα στίχους – με αυστηρότητα ανάλογη της ρυθμολογίας. 

Ο Ρωμανός προφανώς και συνάντησε το εξηγητικό πρόβλημα της ταυτότητας της πόρνης γυναίκας. Σε επίπεδο ποιητικής το επέλυσε χωρίζοντας το στιχούργημα του σε δύο κειμενικά επίπεδα : Τον μεν πρώτο καταλαμβάνει τις στροφές 1^η έως και 11^η, ενώ το δεύτερο τις στροφές 12^η έως και 18^η. Στο πρώτο μέρος ο Χριστός μιλά με την πόρνη, όλα στρέφονται γύρω από την μετάνοια, τις πράξεις της, την προσφορά της. Το περιεχόμενο της κουβέντας τους δεν επιτρέπει να διαγραφεί η ταυτότητά της˙ δεν γνωρίζουμε δηλαδή αν πρόκειται για την γυναίκα της περικοπής του Ματθαίου ή του Λουκά : Προέχει η προβολή και η εμβάθυνση στο γεγονός της μετανοίας – η συντριβή και η δόξα. Στην 12^η όμως στροφή ο Ρωμανός τσακίζει στα δύο την αφήγηση, παρουσιάζει τον Χριστό να μιλά με τον Σίμωνα, που η εσωτερική μαρτυρία υπογραμμίζει πως είναι ο Φαρισαίος, δηλαδή αυτός του Λκ. 7, 36-50. Συνεπώς και η πόρνη γυναίκα είναι αυτή του ίδιου ευαγγελικού αποσπάσματος; Η απάντηση είναι αρνητική˙ το ζήτημα της πόρνης είναι ζήτημα καταστασιακό. Η ιστορικότητα υποχωρεί στην προέλαση της μετάνοιας. Η γυναίκα αυτή είναι η μετάνοιά της – το πρόσωπό της σώζεται ως μετάνοια. Ο Σίμων ο Φαρισαίος έχει κι αυτός τον δομικό του λόγο που θα επιχειρήσω να δείξω, καθώς σε αυτόν διακλαδώνεται η λογική της ποιητικής του Ρωμανού. Ακόμη περισσότερο, η λογική της ακολουθίας της Μεγάλης Τρίτης. 

Το κοντάκιο του Ρωμανού συμπυκνώνει την διάθεση ενός ακραίου ρεαλισμού. Μάλλον γιατί η διάθεση του κορμιού μαρτυρά την ορμή του πάθους για το άλλο κορμί˙ κι αυτό είναι ένα αίσθημα γνωστό και κατά την εμβίωση και κατά την εκδήλωσή του. Και για να μην παρεξηγηθώ, ο Ρωμανός βάζει στα χείλη της πόρνης την εξής κλήση προς τον Χριστό : « Πῶς σοι ἀτενίσω τοῖς ὄμμασιν* ἡ πάντας ἀπατῶσα τοῖς νεύμασιν; » (= Προοίμιον ΙΙ). Είναι προφανής ο σωζόμενος κώδικας επικοινωνίας. Ο Ρωμανός όμως δεν ήταν άνθρωπος ανειλικρίνειας κι έχει το θάρρος να μιλήσει για τον εαυτό του πρώτα κι ύστερα για την πόρνη γυναίκα. Μάλλον δε, βλέπει την πόρνη ως το εμπύρευμα της δικής του αμετανοησίας, της βιωτής του δηλαδή. Ετούτο εκφράζεται αμέσως στις δύο πρώτες στροφές, που ουσιαστικά συνιστούν προσωπική εξομολόγηση. Θα πρέπει να πω, πως οι εκφράσεις του δεν αποτελούν υπερβολές, μήτε λυρισμούς : Στην μοναχική τάξη, σε κάθε υπερβολή έκφρασης υποκρύπτεται ο δαίμονας της υποκρισίας˙ δεν υπάρχουν περιθώρια υπερβολών στα πνευματικά αθλήματα. Η αλήθεια σώζει, κι αυτή είναι η προσωπική αλήθεια του ποιητή : « (…) πολλὴ γὰρ θλῖψις γίνεται τότε τοῖς πόρνοις ἐκεῖ,* ὦν εἶς εἶμι, καὶ ἕτοιμος πέλω εἰς μάστιγας* ἂς πτοηθεῖσα ἡ πόρνη οὐκέτι ἔμεινε πόρνη,* ἐγὼ δὲ καὶ πτοούμενος ἐπιμένω* τῷ βορβόρῳ τῶν ἔργων μου » (= α΄). Η δεύτερη στροφή που ακολουθεί είναι κι αυτή συστατική της κατάστασιακής του συνθήκης, προβάλει όμως και την ποιητική του πρόθεση, καθώς δείχνει πως συνειδητά χωρίζει το ποίημα του σε δύο διακριτούς κειμενικούς – διδακτικούς άξονες, οπότε και αναφέρεται στον Σίμωνα τον Φαρισαίο. Οι στίχοι του όμως καλλιεργούν αμέσως την υποψία, πως ο Ρωμανός κάτι άλλο θέλει να πει που διαγράφεται στον ορίζοντα με τρόπο αμετάκλητο : « (…) δι´ἐμὲ καὶ Φαρισαίῳ συναριστᾷ ὁ τρέφων πάντας˙* καὶ δείκνυσι τὴν τράπεζαν θυσιαστήριον,* ἐν ταύτῃ ἀνακείμενος καὶ χαριζόμενος* τὴν ὀφειλὴν τοῖς χρεώσταις, ἴνα θαρρῶν πᾶς χρεώστης* προσέλθῃ λέγων˙ « Κύριε, λύτρωσαί με* τοῦ βορβόρου τῶν ἔργων μου ». (= β´).

Πριν περάσουμε στην ανάπτυξη των δύο θεματικών μερών πρέπει να επισημάνουμε : α. Την κοινή καταληκτική επωδό « Κύριε, λύτρωσαί με* τοῦ βορβόρου τῶν ἔργων μου » που αρμόζει στην παράκληση τόσο της πόρνης γυναικάς, όσο και Σίμωνος του Φαρισαίου – κυρίως δε στα χείλη του ποιητή και β. Την εισαγωγή της διαλεκτικής του χρέους προς τον Θεό με εκφραστική οικονομικών όρων. 

Στην πρώτη θεματική ενότητα κυριαρχεί η φυσιογνωμία της πόρνης, κυρίως ο χαρακτήρας της προσεγγίσεως του Χριστού. Ο Ρωμανός εισάγει σε αυτή την συνάντηση με τρόπο σκληρό : Η τσίκνα του τραπεζιού που ο Χριστός είχε παραθέσει ερέθισε την οσμής της πόρνης, που ήταν πρώτα άσωτη μα τώρα καρτερική˙ μία πραγματική σκύλα – αυτή είναι η λέξη που δίνει ο Ρωμανός – τώρα όμως αμνάδα. Έφτανε το αντάμωμα για να χορτάσει την πείνα της άδειας της ψυχής, κι ούτε κραυγή, ούτε φωνή χρειαζόταν για να σωθεί παρά μία βαθιά σιωπή κι ο λόγος « Κύριε, λύτρωσαί με* τοῦ βορβόρου τῶν ἔργων μου » :

« Ὑπέκνισεν ἡ ὀσμὴ τῆς τραπέζης τοῦ Χριστοῦ* τὴν πρώην μὲν ἄσωτον, νυνὶ δὲ καρτερικήν,* τὴν ἐν ἀρχῇ κύνα καὶ ἐν τῷ τέλει ἀμνάδα,* τὴν δούλην καὶ θυγατέρα, τὴν πόρνην καὶ σώφρονα.* Διὰ τοῦτο λίχνῳ δρόμῳ φθάνει αὐτήν,* καὶ λιποῦσα τὰ ψιχία τὰ ὑπ´αὐτήν, τὸν ἄρτον ἦρε* τῆς πάλαι Χανανίτιδος πλὲον πεινάσασα,* ψυχὴν κενὴν ἐχόρτασεν, οὔτω πιστεύσασα,* ἀλλ´οὐ κραυγῇ ἐλυτρώθη, σιγῇ δὲ μᾶ´όν ἐσώθη˙ κλαυθμῷ γὰρ εἶπε˙ « Κύριε, λύτρωσαί με* τοῦ βορβόρου τῶν ἔργων μου » (= γ´).

Η ανάπτυξη των αντιθέσεων μέσα στους στενούς ποιητικούς περιορισμούς που επιβάλει η φόρμα σκοπεύει στην υπογράμμιση της διαφοράς της ζωής και της διάθεσης της πόρνης πριν και μετά την συνάντησή της με τον Χριστό. Δεν επικρατεί όμως το σημείο της ενοχής ούτε η επίμονη στην περιγραφή του άστατου βίου της. Με έναν τρόπο παράδοξο, η πόρνη σαν από πάντοτε παρουσιάζεται ως ένας εξαίρετα όμορφος άνθρωπος. Παρά την παραδοχή του πρότερου βίου ή την ανάγκη της βυθομέτρησης τοῦ βορβόρου τῶν ἔργων η στάση της την αναδεικνύει περήφανη. Αυτή ακριβώς η περηφάνεια προκύπτει από τον πόθο της για τον Χριστό, από την εμβίωση του θείου Έρωτα ως όρου απόταξης της συνθήκης που συσκοτίζει τον ρυθμό συνάντησής της με τον Ποθούμενο. Η στάση αυτή προϋποθέτει μία απόφαση κι ο Ρωμανός την κοινοποιεί : « (…) ἐξεγείρομαι ἐκ τῆς ὕλης* τοῦ βορβόρου τῶν ἔργων μου » (= ζ´).  

Το λεξιλόγιο του θείου Έρωτα δεν έχει συναισθηματικό περιορισμό, καθώς εκφράζει την προσφορά της ζωής της πόρνης όχι ως μία υπαρκτική μεταστροφή, αλλ´ως  μία μετά βαθυτάτου πόθου μεταστροφή. Όμως αυτή η « ερωτικότητα » δεν αποτελεί κατάσταση αφηρημένη αλλά αναζητά να ειπωθεί μέσα από λόγους πόθου, μέσα από σχήματα που αίφνης λέγονται ωσάν ποτέ να μην έχουν ειπωθεί. Ύπάρχει καταρχήν ο ποθούμενος Χριστός, που είναι « ὁ ὡραιότατος καὶ τῶν ὡραῖων ὁ κτίστης ». Ο Ρωμανός λέει πως η πόρνη πόθησε την μορφή του πριν καν την δει : « τὴν ἰδέαν πρὶν ἴδῃ ἡ πόρνη έπόθησεν (…) ὠθήσασα τὴν ἔννοιαν πρὸς τὴν μετάνοιαν » (= δ´). Το ίδιο ακριβώς θα επαναλάβει και στην ια´στροφή : « Υἱός ἐστι τοῦ Δαυίδ, δι´αὐτὸ καὶ εὔοπτος˙* υἱὸς Θεοῦ καὶ Θεός, δι´αὐτὸ σφόδρα τερπνός˙* ὄν οὐχ ἐώρακα, ἀλλ´ἤκουσα, καὶ ἐτρώθην* πρὸς τὴν ἰδέαν τοῦ ἔχοντος φύσιν ἀνείδεον ». 

Βέβαια, τα λόγια αυτά της πόρνης δεν απευθύνονται στον ακροατή ή τον αναγνώστη, δεν αποτελούν μία προσωπική εξομολόγηση. Είναι τα λόγια που απευθύνει η ίδια προς την ψυχή της, ο εσωτερικός της μονόλογος που αντηχεί στην ποιητική του Ρωμανού. Στην στροφή δ´ η προτροπή : « Ἄγε, φησίν, ὦ ψυχή μου ». Στην επόμενη στροφή, η απόφαση της συνάντησης, δηλαδή το ξεκίνημα της πορείας προς το σπίτι του Σίμωνα, συνοδεύεται με την υπόσχεση του θείου Έρωτα, που βιώνεται ως προσφορά, υποταγή του ιδίου θελήματος και κυρίως ως χαρά. Αυτή η στροφή ανακεφαλαιώνει την διάθεση της πόρνης μέσα από τις γραφικές δυνατότητες του Ρωμανού : « Ἀπέρχομαι πρὸς αὐτόν, δι´ἐμέ γὰρ ἤλυθεν˙* ἀφίημι τοὺς ποτε, τὸν γὰρ νῦν πάνυ ποθῶ,* καὶ ὡς φιλοῦντα με μυρίζω καὶ κολακεύω˙* κλαίω, στενάζω καὶ πείθω δικαίως πουῆσαί με˙* ἀλλοιοῦμαι πρὸς τὸν πόθον τοῦ ποθητοῦ,* καὶ ὡς θέλει φιληθῆναι, οὔτω φιλῶ τὸν ἐραστήν μου˙* πενθῶ καὶ κατακάμπτομαι, τοῦτο γὰρ βούλεται˙* σιγῶ καὶ περιστέλλομαι, τούτοις γὰρ τέρπεται˙* ἀναχωρῶ τῶν ἀρχαίων ἴνα ἀρέσω τῷ νέῳ* συντόμως ἀποτάσσομαι ἐμφυσῶσα τῷ βορβόρῳ τῶν ἔργων μου ».

Η κλήση της όμως δεν είναι χωρίς ανταπόκριση. Ακόμη κι η λογική της πτώσης της γνωρίζει την ελπίδα της Γραφής : « Προσέλθω (…) πρὸς αὐτόν, φωτισθῶ, ὡς γέγραπται˙ ἐγγίσω νῦν τῷ Χριστῷ, καὶ οὐ μὴ καταισχυνθῶ » (= ς΄). Βεβαίως, ο Ρωμανός μέσα από τα χείλη της πόρνης επαναλαμβάνει εδώ το ψαλμικό λόγιο : « Προσέλθετε πρὸς αὐτὸν καὶ φωτίσθητε,* καὶ τὰ πρόσωπα ὑμῶν οὐ μὴ καταισχυνθῇ » (= Ψλμ. 33,5). Συνεπώς και μετά παρρησίας διεκδικεί τον πόθο γνωρίζοντας πως η στάση του Χριστού θα εκφραστεί ως αγάπη κι όχι ως τιμωρία : « Οὐκ ὀνειδίζει με, οὐ λέγει μοι˙ Ἕως ἄρτι* ἦς ἐν τῷ σκότει, καὶ ἦλθες ἰδεῖν με τὸν ἥλιον ». Η επιλογή αυτής της εκφράσεως δεν μου μοιάζει τυχαία˙ μάλλον δε, παραπέμπει στην καθιερωμένη λειτουργική τάξη να αναγιγνώσκεται το απόγευμα της Μεγάλης Τρίτης το Κατά Ιωάννη 12, 34-50, όπου και ο Χριστός αναπτύσσει το γεγονός της Ενσαρκώσεως ως ζήτημα και θεωρίας φωτός. 

Πράγματι, η πορεία της ποιητικής του Ρωμανού διέρχεται από την λειτουργική πράξη καθώς αμέσως αποκαλεί το σπίτι του Φαρισαίου Σίμωνα ως φωτιστήριο. Αυτό σημαίνει πως η πρόθεση της πόρνης ήταν να καταστήσει το μύρωμα του Χριστού και τα δάκρυα της μετανοίας της βάπτισμά της : « Θα πάρω μύρο και θα πάω, να κάνω το σπίτι του Φαρισαίου φωτιστήριο˙ εκεί θα ξεπλυθώ από τις αμαρτίες μου˙ εκεί θα καθαριστώ από τις ανομίες μου˙ με αναφιλητά, λάδι και μύρο θα γεμίσω την κολυμβήθρα μου και θα λουστώ και θα μετανοήσω και θα φύγω από τον βόρβορο των έργων μου » (= ς΄). Αυτήν την αποστροφή θα ήταν φρόνιμο να μην την θεωρήσουμε τυχαία. Ο όρος φωτιστήριο είναι ταυτόσημος του βαπτιστηρίου. Ο Ρωμανός δηλαδή παραπέμπει σε ένα αρχιτεκτονικό σκέλος του εκκλησιαστικού χώρου. Χρονικά, η αναφορά αυτή συμπίπτει στην τελευταία εβδομάδα προετοιμασίας των Κατηχουμένων, των προς το άγιο φώτισμα. Η βάπτισή τους θα τελεστή την Διακαινήσιμο, η εισδοχή τους στην εκκλησιαστική αγάπη, η προσωπική τους Ανάσταση συμπίπτει με την κοινοτική ανάμνηση. Στην ουσία λοιπόν εκείνο που ο Ρωμανός εδώ αναδεικνύει είναι η πριν το βάπτισμα ζωή˙ μία ζωή που παραπέμπει στον βόρβορο, ως παραδοχή συνθήκης κι όχι ως ενοχή. Πρακτικά και ουσιαστικά, η ένταξη των πιστών στο Κυριακό Σώμα. 

Τέλος πάντων, η πόρνη αντιλαμβάνεται πως πιθανότατα ο Σίμων την θεωρούσε μεθυσμένη με τα αλλοπρόσαλλά της καμώματα (= η΄). Μα εκείνη όμως δεν πτοείται και είναι έτοιμη να προσφέρει τα πάντα στον Χριστό « τοῦ δικαίως φιλουμένου καὶ καθαρῶς,* τοῦ πυρώσαντός μου πάντα καὶ τοῦς νεφροὺς καὶ τὴν καρδίαν (…)* Κἄν δέοι, μέχρι δέρματος καὶ τῶν ὀστέων μου* ἐτοίμως ἔχω τοῦ δούναι (…) » (= θ΄).

Ο Ρωμανός σημειώνει πως τον ψυχικό ειρμό της πόρνης διέκοψε η σιωπή, οπότε και ορίζει ένα σημείο καταπαύσεως έως την συνάντησή της με τον Χριστό, που περιγράφεται ηχητικά από το ποδοβολητό της (εἰς τὸν θάλαμον εὐρέθη τοῦ Φαρισαίου τρέχουσα). Αυτή η συνάντηση λαμβάνει χώρα όπως είδαμε στο σπίτι Σίμωνα του Φαρισαίου και στο εξής βρισκόμαστε στην δεύτερη θεματική ενότητα. Πράγματι, η εναλλαγή, περισσότερο η θεατρικότητα της σιωπής μετά τον δραματικό μονόλογο (ῥημάτων τὸν εἱρμὸν σιωπῇ διέτεμε) σκιάζεται από την ακαταληψία του Φαρισαίου : Βλέποντας ο Σίμων την γυναίκα αναρωτιέται αν πράγματι η ίδια γνωρίζει πως αυτός που προσκυνά είναι ο Χριστός, αλλά κι αν ο Χριστός με την σειρά του ξέρει πως εκείνη που προσπίπτει στα πόδια του είναι μία πόρνη. Μα πιο πολύ – σημειώνει ο Ρωμανός – τον ξενίζει εκείνη η παράκληση : « Ἐξελοῦ με τοῦ βορβόρου τῶν ἔργων μου ». Στο εξής ο ποιητής αναθέτει στον Χριστό την ανάπτυξη του λόγου, που άλλωστε είναι το θεματικό και ουσιακό κέντρο. Η μορφή του Χριστού, κυρίως ο χαρακτήρας των λόγων του έχουν αυτή την τυπική αυστηρότητα της ποιητικής του Ρωμανού : Ο Χριστός της παράδοσης των Κοντακίων του Ρωμανού αποδίδεται μέσα σε μία ακραία και ρεαλιστική δικαιοκρισία που αποκλείει κάθε περιθώριο παρανόησης. Η μορφική του στατικότητα παραπέμπει στην βίαιη εσωτερική κίνηση της θεότητάς του, που εκφράζεται κυρίως μέσα από την απόδοση του δικαίου και την ανάδειξη και εκτίμηση του « μικρού » και περιφρονημένου. 

Στο εξής η συζήτησή του με τον Σίμωνα λαμβάνει νομικό χαρακτήρα αντλώντας από την ευαγγελική παραβολή που του Λκ. 7,41-50 που παραπάνω παρέπεμψα. Η κουβέντα με τον Φαρισαίο εύλογα κινείται σε νομικό επίπεδο καθώς η τάξη του απαρτιζόταν από νομομαθείς. Στην ις´ στροφή όμως ο Χριστός αναλαμβάνει να κάνει την ερώτηση στον Σίμωνα : Ποιος είναι ο δανειστής; Ποιος είναι εκείνος που στην παραβολή δάνεισε τους δύο χρεοφειλέτες από πεντακόσια και πενήντα δηνάρια; Ποια είναι η διδαχή της παραβολής; Που βρίσκει μέσα σε αυτήν τον εαυτό του Σίμων ο Φαρισαίος και που η ανώνυμη πόρνη; Ο Χριστός κατά τον Ρωμανό υποδεικνύει ως δανειστή τον εαυτό του. Σε αυτή την παραδοχή αναπτύσσεται η διαλεκτική του χρέους του ανθρώπου προς τον Θεό, αλλά και της δυνατότητας διά της ένσαρκης Οικονομίας άρσης του : « Τὶς ἐστιν ὁ δανειστής (;) (…)* δανειστὴς δὲ ἀμφοτέρων πέλω ἐγώ,* καὶ οὐ μὸνον ἀμφοτέρων, ἀλλά καὶ τῶν ἀνθρώπων πάντων* ἐγώ γὰρ πᾶσιν ἔχρησα ταῦτα ἅ ἔχουσιν* πνοήν, ψυχὴν καὶ αἴσθησιν, σῶμα καὶ κίνησιν˙* τὸν δανειστὴν οὖν τοῦ κόσμου, ἐν ὄσῳ ἔχεις, ὧ Σίμων,* ἰκέτευσον καὶ βόησον˙ Λύτρωσαί με* τοῦ βορβόρου τῶν ἔργων μου » (= ις´). 

Προφανώς, όπως δηλώνουν οι δύο επόμενες στροφές, ο Σίμων δεν είχε τίποτα να αντιτάξει στους λόγους του Χριστού. Στην οικία του Φαρισαίου επικρατεί σιωπή κι ως μόνο κέντρο ευρίσκεται η δικαιοκρισία του Χριστού. Ο Ρωμανός θα σημειώσει πως οι λόγοι του Σίμωνα εξουθένωσαν την πόρνη κι ήταν άδικοι, καθώς ενώπιον του Χριστού κι οι δυο τους ήταν χρεοφειλέτες, στον βαθμό που μόνο ο Χριστός μπορούσε να άρει τον ζυγό του χρέους. Υπάρχει στην σκηνή της ιζ´ στροφής η προοπτική της Εσχάτης Κρίσεως καθώς η ζωή ναι μεν θεωρείται νόμιμο αγαθό, όχι όμως και ανέξοδο. Ακόμη κι η χάρη του Θεού απευθύνεται στην προφορά της καθαρής συνειδήσεως που ασκείται ακόμη και μες την Βασιλεία του : « Οὐ δύνασαι δοῦναι μοι ἄπερ ἐποφείλεις μοι », λέει ο Χριστός στον Σίμωνα, « κἄν σίγησον, ἴνα σοι χαρισθῇ ἡ ὀφειλή˙ μὴ καταδίκαζε τὴν καταδεδικασμένην,* μὴ εὐτελίςῃς τὴν εὐτελισμένην, ἡσύχασον˙* (…) χρεωλύτης ἀμφοτέρων ἐγὼ εἰμί, μᾶλλον δέ πάντων˙* νομίμως, Σίμων, ἔζησας, ἀλλ´ἐχρεώστησας˙ ἐλθὲ οὖν πρὸς τὴν χάριν ἴν´ἀποδώσης μοι ». 

Το Κοντάκιο του Ρωμανού καταλήγει με την άφεση του Χριστού και την απόσβεση του χρέους τόσο της πόρνης όσο και του Σίμωνα συγκρατώντας την αποστροφή του 22^ου Οίκου του Ακαθίστου Ύμνου : Χάριν δοῦναι θελήσας, ὀφλημάτων ἀρχαίων, ὁ πάντων χρεωλύτης ἀνθρώπων, ἐπεδήμησε δι' ἑαυτοῦ, πρὸς τοὺς ἀποδήμους τῆς αὐτοῦ χάριτος, καὶ σχίσας τὸ χειρόγραφον, ἀκούει παρὰ πάντων οὕτως, Ἀλληλούϊα ». Στην περίπτωση του Κοντακίου της Μεγάλης Τετάρτης η ιδέα και το λεξιλόγιο του Ακαθίστου επαναλαμβάνονται verbatim : « Ὑπάγεται, τὸ λοιπόν τῶν χρεῶν ἐλύθητε˙* πορεύθητε, ἐνοχῆς παρεκτὸς πάσης ἐστέ˙* ἡλευθερώθητε, μὴ πάλιν ὑποταγῆτε˙* τοῦ χειρογράφου σχισθέντος, μὴ ἄλλο ποιήσητε ». 

Είναι αλήθεια πως αυτή η κατάληξη όπως και η ανάπτυξη της διαλεκτικής του χρέους μοιάζει παράδοξη. Φαίνεται πως το επεισόδιο με την πόρνη υποβαθμίζεται ή μοιάζει σαν ο Χριστός να είχε κάτι άλλο στο νου του, που το καταθέτει με την ευκαιρία του επεισοδίου στο σπίτι του Φαρισαίου. Οι λυρισμοί εκπίπτουν κι ως πρώτο τίθεται το αλισβερίσι χρεωμένων και χρεωλύτη. Σε αυτά δεν θα πρέπει να αφήνουμε να παρεισφρήσουν οι αντιλήψεις τις λατινικής θεολογικής παραδόσεως, κυρίως γιατί απευθύνονται σε άλλου τύπου προσλαμβάνουσες. Εκείνο που ο άνθρωπος του ελληνορωμαϊκού κόσμου αντιλαμβανόταν ως χρέοςήταν ή η εθνική σκλαβιά – αν η πατρίδα του ήταν φόρου υποτελής – ή η προσωπική ανελευθερία αφού το έντοκο χρέος οδηγούσε στο κοινωνικό πέρασμα από την τάξη των ελευθέρων σε αυτή των ανελεύθερων. Συνεπώς και το λεξιλόγιο του χρέους διατυπώνεται ως παράγοντας μίας ρεαλιστικής έκφρασης, που απέχει από οποιουδήποτε τύπου νεωτερικές αφαιρέσεις, ακροβασίες ή και ενοχές και σημαίνει το βάρος της εξαρτήσεως από άλλον, την ανικανότητα μίας αυτάρκους διαγωγής. 

Ας μη γελιόμαστε όμως : Ο ευαγγελικός χρόνος διαμόρφωσε τον λειτουργικό χρόνο και την παράδοσή του. Εκείνο που εδώ βιάζεται είναι ο ορίζοντας της προδοσίας του Χριστού από τον Ιούδα, η επίσπευση του Πάθους, η απαρχή της Σωτηρίας. Το χάρισμα των χρεών παρέπεμπε στην φιλαργυρία του μαθητή, γι´αυτό και στον Μτθ. 26, 6-16 ο Ιούδας τρέχει να προδώσει τον Χριστό στους αρχιερείς αμέσως μετά την νίψη των ποδιών του Χριστού από την πόρνη. Από τότε λέει ο Ματθαίος έψαχνε ευκαιρία για να τους τον παραδώσει, ωσάν να αγανάκτησε με αυτή την αγάπη της γυναίκας. Κι ο Νικηφόρος Βλεμμύδης στον Συναξαριστή του υποσημειώνει : « ἥν (εννοεί την πόρνη) οἱ Μαθηταὶ ἐπετήμησαν, καὶ μᾶλλον ὁ Ἰούδας ». Ομοίως ο συνθέτης των Αίνων της Μεγάλης Τρίτης θέλει τον Ιούδα πνιγμένο από τον θυμό : « Οὖτος τῷ θυμῷ ἐδεσμεῖτο,* φέρων ἀντὶ μύρου τὴν δυσώδη κακίαν ». Η λογική της ανάμνησης δικαιολογείται στο « ὅτι πρὸ τοῦ σωτηρίου πάθους μικρὸν τοῦτο γέγονεν ». 

Στην σωζόμενη λειτουργική παράδοση η λογική αυτής της ποιητικής και θεολογικής  διατάξεως του Κοντάκιου του Ρωμανού, στην ουσία ο δεδομένος αναμνηστικός πυρήνας του εκκλησιακού σώματος, σώζεται στον τριώδιο κανόνα της Μεγάλης Τρίτης. Και οι μεν Γ´ και Θ´ Ωδές αναφέρονται πράγματι στην προδοσία του Ιούδα, η δε Η´ Ωδή στην μετάνοια της πόρνης. Αναλόγως στο πρώτο κάθισμα - « Πόρνη προσῆλθε σοι » - ο υμνογράφος φέρνει την πόρνη άμεσα απέναντι στον Ιούδα κι αυτό διαλεκτικά το συναντάμε και στο δεύτερο κάθισμα - « Ἰούδας ὁ δόλιος » - και στο τρίτο « Ἡ πόρνη ἐν κλαυθμῷ ». Ομοίως και στα ιδιόμελα των αποστίχων. Ο απόηχος της εικόνας του χρεωλύτη Θεού μπορεί να ζητηθεί στο πρώτο στιχηρό ιδιόμελο των αίνων της ίδιας ακολουθίας : « Σὲ τὸν τῆς Παρθένου Υἱόν, Πόρνη ἐπιγνοῦσα Θεὸν ἔλεγεν, ἐν κλαυθμῷ δυσωποῦσα, ὡς δακρύων ἄξια πράξασα. Διάλυσον τὸ χρέος, ὡς κᾀγὼ τοὺς πλοκάμους, ἀγάπησον φιλοῦσαν, τὴν δικαίως μισουμένην, καὶ πλησίον τελωνῶν σε κηρύξω, Εὐεργέτα φιλάνθρωπε ». 

Πρέπει πάραυτα να γυρίσουμε και να ζητήσουμε τον Ρωμανό εκεί που τον αφήσαμε για να σχηματίσουμε πλήρη τον ορίζοντα της ποιητικής του, ίσως και της δικής του μορφής. Στις δύο πρώτες στροφές έδωσε τον εαυτό του και πόρνο και χρεωμένο. Στην τελευταία στροφή ζητά από τον Χριστό – με την οικεία προσφώνηση Ἰησοῦ μου – να τον συγχωρήσει κι αυτόν και να τον στείλει στο καλό με την ευχή του, όπως την πόρνη και τον Φαρισαίο : « Τὸ αὐτο οὖν, Ἰησοῦ μου, λέξον κἀμοί,* ἐπειδή σοι ἀποδούναι ἂ χρεωστῶ οὐκ ἐξισχύω˙*σὺν τόκῳ γὰρ ἀνήλωσα καὶ τῷ κεφάλαιον˙* διὸ μὴ ἀμαιτήσῃς με ὄσον παρέσχες μοι,* τοῦ τῆς ψυχῆς κεφαλαίου καὶ τῆς σαρκός μου τὸν τόκον˙* κουφίσας με ὡς εὔσπλαχνος, ἄνες, ἄφες* τοῦ βορβόρου τῶν ἔργων μου ».  

Τῶν ἔργων˙ τοῦ ταπεινοῦ Ῥωμανοῦ. 

1.  Ἠρώτα δέ τις αὐτὸν τῶν Φαρισαίων ἵνα φάγῃ μετ' αὐτοῦ· καὶ εἰσελθὼν εἰς τὴν οἰκίαν τοῦ Φαρισαίου ἀνεκλίθη. καὶ ἰδοὺ γυνὴ ἐν τῇ πόλει ἥτις ἦν ἁμαρτωλός, καὶ ἐπιγνοῦσα ὅτι ἀνάκειται ἐν τῇ οἰκίᾳ τοῦ Φαρισαίου, κομίσασα ἀλάβαστρον μύρου καὶ στᾶσα ὀπίσω παρὰ τοὺς πόδας αὐτοῦ κλαίουσα, ἤρξατο βρέχειν τοὺς πόδας αὐτοῦ τοῖς δάκρυσι καὶ ταῖς θριξὶ τῆς κεφαλῆς αὐτῆς ἐξέμασσε, καὶ κατεφίλει τοὺς πόδας αὐτοῦ καὶ ἤλειφε τῷ μύρῳ. ἰδὼν δὲ ὁ Φαρισαῖος ὁ καλέσας αὐτὸν εἶπεν ἐν ἑαυτῷ λέγων· Οὗτος εἰ ἦν προφήτης, ἐγίνωσκεν ἂν τίς καὶ ποταπὴ ἡ γυνὴ ἥτις ἅπτεται αὐτοῦ, ὅτι ἁμαρτωλός ἐστι. καὶ ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς εἶπε πρὸς αὐτόν· Σίμων, ἔχω σοί τι εἰπεῖν. ὁ δέ φησί· Διδάσκαλε, εἰπέ. δύο χρεοφειλέται ἦσαν δανειστῇ τινι· ὁ εἷς ὤφειλε δηνάρια πεντακόσια, ὁ δὲ ἕτερος πεντήκοντα. μὴ ἐχόντων δὲ αὐτῶν ἀποδοῦναι, ἀμφοτέροις ἐχαρίσατο. τίς οὖν αὐτῶν, εἰπέ, πλεῖον ἀγαπήσει αὐτόν; ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Σίμων εἶπεν· Ὑπολαμβάνω ὅτι ᾧ τὸ πλεῖον ἐχαρίσατο. ὁ δὲ εἶπεν αὐτῷ· Ὀρθῶς ἔκρινας. καὶ στραφεὶς πρὸς τὴν γυναῖκα τῷ Σίμωνι ἔφη· Βλέπεις ταύτην τὴν γυναῖκα; εἰσῆλθόν σου εἰς τὴν οἰκίαν, ὕδωρ ἐπὶ τοὺς πόδας μου οὐκ ἔδωκας· αὕτη δὲ τοῖς δάκρυσιν ἔβρεξέ μου τοὺς πόδας καὶ ταῖς θριξὶ τῆς κεφαλῆς αὐτῆς ἐξέμαξε. φίλημά μοι οὐκ ἔδωκας· αὕτη δὲ ἀφ' ἧς εἰσῆλθεν οὐ διέλιπε καταφιλοῦσά μου τοὺς πόδας. ἐλαίῳ τὴν κεφαλήν μου οὐκ ἤλειψας· αὕτη δὲ μύρῳ ἤλειψέ μου τοὺς πόδας. οὗ χάριν λέγω σοι, ἀφέωνται αἱ ἁμαρτίαι αὐτῆς αἱ πολλαί, ὅτι ἠγάπησε πολύ· ᾧ δὲ ὀλίγον ἀφίεται, ὀλίγον ἀγαπᾷ. εἶπε δὲ αὐτῇ· Ἀφέωνταί σου αἱ ἁμαρτίαι. καὶ ἤρξαντο οἱ συνανακείμενοι λέγειν ἐν ἑαυτοῖς· Τίς οὗτός ἐστιν ὃς καὶ ἁμαρτίας ἀφίησιν; εἶπε δὲ πρὸς τὴν γυναῖκα· Ἡ πίστις σου σέσωκέ σε· πορεύου εἰς εἰρήνην

+Γεώργιος ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ PhD